Czwartek, 28 marca 2024
Dziennik wyroków i ogłoszeń sądowych
Rej Pr. 2512 | Wydanie nr 5876
Czwartek, 28 marca 2024
Sygnatura akt: I C 389/14

Tytuł: Sąd Okręgowy w Zielonej Górze z 2015-07-08
Data orzeczenia: 8 lipca 2015
Data publikacji: 2 października 2017
Data uprawomocnienia: 25 września 2015
Sąd: Sąd Okręgowy w Zielonej Górze
Wydział: I Wydział Cywilny
Przewodniczący: Dorota Kordiak
Sędziowie:
Protokolant: sekr. sąd. Marlena Kasprzak
Hasła tematyczne:
Podstawa prawna:

Sygn. akt I C 389/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lipca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Dorota Kordiak

Protokolant: sekr. sąd. Marlena Kasprzak

po rozpoznaniu w dniu 8 lipca 2015 r. w Zielonej Górze

sprawy z powództwa małoletniego K. W. (1) reprezentowanego przez przedstawiciela ustawowego matkę K. W. (2)

przeciwko A. R. (1)

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej A. R. (1) na rzecz małoletniego powoda K. W. (1) kwotę 23.774,18 zł (dwadzieścia trzy tysiące siedemset siedemdziesiąt cztery złote i 18/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 15.08.2014 r. do dnia zapłaty,

2.  w pozostałej części powództwo oddala,

3.  zasądza od pozwanej na rzecz małoletniego powoda kwotę 1.188 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 389/14

UZASADNIENIE

Małoletni powód K. W. (1) , reprezentowany przez przedstawicielkę ustawową matkę K. W. (2) , wystąpił z powództwem przeciwko A. R. (1), w którym domagał się zasądzenia od pozwanej na rzecz powoda kwoty 99.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 sierpnia 2014 r. oraz kosztów procesu wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego żądania powód wskazał, iż w dniu 1 stycznia 2013 r. zmarł dziadek powoda A. R. (2). Sąd Rejonowy w Żarach w postanowieniu z dnia 19 marca 2013 r. stwierdził, iż spadek po zmarłym na podstawie ustawy nabyła jego żona A. R. (1), córka U. P. oraz wnuk K. W. (1). Spadkodawca posiadał znaczny majątek , w skład którego wchodziły m.in. dwa lokale mieszkalne o łącznej wartości 375.000 zł oraz jeden lokal użytkowy o wartości 120.000 zł. Ponadto spadkodawca był współwłaścicielem na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności posadowionych na nim boksów garażowych o wartości 10.000 zł . Zmarły był też właścicielem samochodu osobowego marki S. (...) o wartości około 40.000 zł. W trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sporządzono spis inwentarza majątku zmarłego . Wartość tego majątku wycenić można na 545.000 zł. Zatem powodowi należy się tytułem zachowku kwota 99.000 zł , jako 2/3 należnego mu udziału liczonego od kwoty 181.666 zł. Całość majątku spadkodawca podarował swojej żonie na mocy aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 2012 r. Powód podniósł, iż jako wnukowi spadkodawcy przysługuje mu zachowek w wysokości 2/3 udziału spadkowego, gdyż nie został on wydziedziczony, nie zrzekł się dziedziczenia, nie został uznany za niegodnego, ani też nie odrzucił spadku. Nie otrzymał on również przypadającego mu zachowku w jakiejkolwiek postaci , zwłaszcza darowizny .

W złożonej odpowiedzi na pozew ( k.71-73) pozwana A. R. (1) wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwana wskazała, iż od 1980 r. pozostawała z A. R. (2) w związku konkubenckim i dopiero w 2005 r. postanowili oni zawrzeć związek małżeński. Pozwana przez cały okres pożycia ze spadkodawcą pracowała i cały dorobek osiągnięty przez zmarłego był wspólny . Ze względów formalnych nieruchomości zostały zakupione na nazwisko zmarłego , lecz ze wspólnych środków finansowych wypracowanych przez zmarłego i pozwaną. Pozwana podniosła, iż roszczenie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zarówno on , jak i jego przedstawicielka ustawowa nie utrzymywali ze spadkodawcą żadnych kontaktów, w związku z czym ani pozwana , ani też jej zmarły mąż nigdy nie widzieli małoletniego powoda. Pod koniec życia spadkodawcy, kiedy to często chorował, ani matka powoda ani on sam nie kontaktowali się z nim w żaden sposób, a cały trud opieki nad spadkodawcą spoczywał wówczas na pozwanej. Matka powoda została wydziedziczona przez zmarłego. Jednocześnie pozwana zakwestionowała podawane przez powoda wartości nieruchomości wskazując, iż na dzień sporządzenia umowy darowizny lokal mieszkalny przy ul. (...) w Ż. przedstawiał wartość 150.000 zł ,natomiast lokal użytkowy przy ul. (...) w Ż. – 60.000 zł. Udział zmarłego w prawie własności samochodu m-ki S. (...) wynosił nie więcej jak 18.000 zł . Podstawa zachowku według pozwanej wynosi zatem 318.000 zł , zaś teoretyczna wysokość zachowku oscyluje w granicach 70.666 zł . Pozwana podniosła, iż powód otrzymał już kwotę 35.659,50 zł tytułem działu spadku, a fakt nieutrzymywania ze spadkodawcą żadnych kontaktów uzasadnia oddalenie powództwa w całości.

W piśmie procesowym z dnia 19 sierpnia 2014 r. (k. 89-90) małoletni powód reprezentowany przez matkę K. W. (2) podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko prezentowane w sprawie. Jednocześnie podniósł, iż powoływanie się przez pozwaną na zasady współżycia społecznego jest nieuzasadnione, gdyż okoliczności wskazane w oświadczeniu o wydziedziczeniu dotyczyły wyłącznie matki powoda. Jednocześnie powód zarzucił pozwanej, iż to właśnie z jej winy doszło do zerwania relacji córki z ojcem, jednakże pozostają one bez wpływu na dochodzone roszczenie z tytułu zachowku.

Pozwana w piśmie procesowym z dnia 23 grudnia 2014r. (k.102-103) podtrzymała swoje stanowisko wyrażone w odpowiedzi na pozew, wskazując iż powód nie ma moralnego prawa ubiegania się o zachowek, gdyż nigdy nie poznał swojego dziadka. Dlatego w jej ocenie powództwo winno zostać oddalone jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny :

W dniu 19 grudnia 2012 r. A. R. (2) w formie aktu notarialnego repertorium A nr 10939/2012 sporządzonego przed asesorem notarialnym A. B. –zastępcą notariusza M. M. w kancelarii Notarialnej w Ż. wydziedziczył córkę K. R., w związku z jej uporczywym postępowaniem w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz niedopełnieniem względem niego obowiązków rodzinnych (wskazując , że od wielu lat nie utrzymuje z nim żadnych kontaktów, nie interesuje się jego stanem zdrowia, nie opiekuje się nim i nie pomaga w chorobie, nie odwiedza go , nie wykazuje żadnego zainteresowania jego osobą).

(dowód: akt notarialny repertorium A nr 10939/2012 k. 74)

Tego samego dnia tj. 19 grudnia 2012 r. A. R. (2) umową darowizny, w formie aktu notarialnego repertorium A nr 10932/2012 sporządzonego przed asesorem notarialnym A. B. – zastępcą notariusza M. M. w kancelarii Notarialnej w Ż., darował żonie A. R. (1) własność lokalu użytkowego o powierzchni 22.70 m 2 w budynku nr 46a położonego w Ż. przy ul. (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w częściach wspólnych nieruchomości oraz własności gruntu, dla którego Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), własność lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 85,10 m 2 wraz z udziałem wynoszącym 1/6 we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), własność lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 27,40 m 2 wraz z przysługującym mu udziałem wynoszącym (...) we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz udział wynoszący 1/216 w prawie użytkowanie wieczystego gruntu położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 1,1508 ha i prawa własności posadowionych na tym gruncie boksów garażowych, dla których Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz własność samochodu marki S. (...) o nr rej. (...). Strony określiły łączną wartość przedmiotu umowy darowizny na kwotę 360.000 zł .

Jednocześnie A. R. (2) oświadczył, iż darowizna przedmiotowych nieruchomości i praw oraz samochodu zwolniona jest od obowiązku zaliczenia jej na schedę spadkową jaka po nim pozostanie w razie działu spadku po nim.

(dowo d y : akt notarialny repertorium A nr 10932/2012 k. 76-78; wydruk z księgi wieczystej (...) k. 14-25; wydruk z księgi wieczystej (...) k. 26-34; wydruk z księgi wieczystej (...) k. 35-45; wydruk z księgi wieczystej (...) k. 46-56)

A. R. (2) zmarł w dniu 1 stycznia 2013 r. w Ż..

Postanowieniem z dnia 19 marca 2013 r. Sąd Rejonowy w Żarach w sprawie I Ns. 77/13 stwierdził, iż spadek po A. R. (2) nabyli na podstawie ustawy wdowa A. R. (1), córka U. P. oraz wnuk K. W. (1) po 1/3 każdy z nich z dobrodziejstwem inwentarza.

(dowód: p ostanowienia SR w Żarach z dnia 19 marca 2013 r. k. 13; odpis skrócony aktu zgonu k. 5 akt I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy)

Na wniosek K. W. (2) , reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową matkę K. W. (2) , toczyło się postępowanie przed Sądem Rejonowym w Żarach sygn. akt I Ns. 431/13 w przedmiocie spisu inwentarza po zmarłym A. R. (2).

Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Żarach zarządził sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego pozostałego po A. R. (2) i zlecił jego dokonanie Komornikowi Skarbowemu Urzędu Skarbowego w Ż..

W sporządzonym protokole spisu inwentarza wskazano , że spadkodawca nie pozostawił żadnych praw majątkowych, zaś w skład spadku po nim wchodzą przedmioty urządzenia domowego oraz towar i wyposażenie ze sklepu (...) położonego w Ż. przy ul. (...) na łączną wartość 197.791,35 zł.

Spadkodawca na dzień 1 stycznia 2013 r. posiadał również rachunek bankowy w banku (...) S.A. z kwotą zgromadzonych środków w wysokości 2.726,84 zł.

(dowo d y : postanowienie SR z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie I Ns 431/13 k.57 akt sprawy; wniosek o sporządzenie spisu inwentarza k. 2-3 akt sprawy SR w Żarach I Ns 431/13 dołączonych do akt sprawy; protokół spisu inwentarza k. 12-37 akt ww. sprawy I Ns 431/13 dołą czonych do akt sprawy; protokół rozprawy k.136

akt SR w Żarach I Ns.921/13 dołą czonych do akt sprawy )

W toczącym się z wniosku małoletniego K. W. (1), reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową K. W. (2) , postępowaniu o dział spadku uczestniczka A. R. (1) wniosła o ustalenie, iż w skład spadku wchodzi m.in. połowa wyposażenia mieszkania przy ul. (...) w Ż. w kwocie 6.725,50 zł, połowa wyposażenia zakładu (...) w kwocie 692,50 zł oraz połowa towaru z tego zakładu o wartości 60.000 zł.

Na rozprawie w dniu 5 grudnia 2013 r. przedstawicielka ustawowa małoletniego K. W. (1) oświadczyła, że zgłoszony do podziału majątek w kwocie 212.627 zł jest majątkiem małżeńskim spadkodawcy i uczestniczki A. R. (1), a w skład spadku po zmarłym wchodzi połowa tej kwoty i winna być ona podzielona pomiędzy spadkobierców.

(dowo d y : protokół rozprawy z dnia 5 grudnia 2013 r. w postępowaniu I Ns 921/13 k. 58 akt sprawy SR w Żarach I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy; pismo pełnomocnika A. R. (1) k. 70-73 ww. akt sprawy I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy)

Postanowieniem z dnia 17 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w Żarach w sprawie I Ns 921/13 ustalił, że w skład majątku wspólnego nabytego w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej A. R. (1) i zmarłego A. R. (2) wchodzi wyposażenie lokalu mieszkalnego położnego w Ż. przy ul. (...) o łącznej wartości 13.451 zł, wyposażenie zakładu (...) o wartości 1.385 zł, wierzytelności z tytułu rachunku bankowego w (...) S.A oraz towar ze sklepu. W punkcie II postanowienia Sąd ustalił, iż w skład spadku po zmarłym A. R. (2) wchodzą udziały w ½ części ww. składników majątkowych, zaś w punkcie III postanowienia dokonał podziału majątku wspólnego A. R. (1) i zmarłego A. R. (2) oraz działu spadku po zmarłym A. R. (2).

Na skutek apelacji od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego w Żarach oraz zgodnego stanowiska uczestników postępowania, Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zmienił punkt III i IV zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że w punkcie III dokonał podziału majątku wspólnego A. R. (1) i zmarłego A. R. (3) oraz działu spadku po zmarłym A. R. (2) w ten sposób, że przyznał uczestniczce A. R. (1) na wyłączną własność składniki majątkowe opisane w punkcie I, zaś w punkcie IV w ten sposób, że zasądził od A. R. (1) na rzecz K. W. (2) kwotę 35.659,50 zł tytułem spłaty, płatną do dnia 30 czerwca 2014 r., z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia.

(dowody: postanowienie SR w Żarach z dnia 17 lutego 2014r. w sprawie I Ns 921/13 k. 77 - akt sprawy SR w Żarach I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy; uzasadnienie postanowieniaz dnia 17 lutego 2014r. k. 87-89 ww. akt sprawy I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy; protokół rozprawy z dnia 27 maja 2014 r. k. 136-137 ww. akt sprawy I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy; wyrok SO w Zielonej Górze z dnia 4 czerwca 2014 r. w sprawie VI Ca 248/14 k. 139 ww. akt sprawy I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy; uzasadnienie postanowienia SO z dnia 4 czerwca 2014 r. k. 145-148 ww. akt sprawy I Ns 921/13 dołączonych do akt sprawy)

W piśmie z dnia 16 lipca 2014 r. doręczonym A. R. (1) dnia 28 lipca 2014 r. K. W. (2) działając w imieniu małoletniego K. W. (1) wezwała pozwaną do zapłaty na rzecz małoletniego kwoty 99.000 zł z tytułu zachowku.

(dowód: potwierdzenie odbioru k. 60; pismo z dnia 16 lipca 2014r. k. 61)

A. R. (2) związał się z A. R. (1) w 1980 r. po tym jak rozpadło się jego pierwsze małżeństwo z J. R. (obecnie E.). Początkowo A. R. (2) i pozwana zamieszkali w domu rodzinnym A. R. (1). W sierpniu (...) urodziła się ich córka U. P. . A. R. (2) razem z pozwaną wychowywali też córkę pozwanej z poprzedniego związku - (...).

Kiedy córka A. R. (2) i pozwanej rozpoczęła naukę w szkole , oboje przeprowadzili się do Ż., gdzie wspólnie wynajmowali mieszkanie. Przez cały ten czas wspólnie pracowali w jednym zakładzie. A. R. (2) pracował jako zegarmistrz, zaś pozwana jako sprzedawca w tym zakładzie . Związek małżeński zawarli w 2005 r.

W 1998 r. za środki wspólne pozwanej i A. R. (2) , na nazwisko A. R. (2) , zakupiony został lokal mieszkalny położony w Ż. przy ul. (...) wraz z udziałem wynoszącym 1/6 we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) . W 1998 r. za środki wspólne pozwanej i A. R. (2) , ponownie na nazwisko A. R. (2) zakupiony został lokal użytkowy w budynku nr 46a położonego w Ż. przy ul. (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w częściach wspólnych nieruchomości oraz prawie wieczystego użytkowania gruntu, dla którego Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) , przy czym w 2002 r. na mocy decyzji Burmistrza Miasta Ż. przekształcono prawo wieczystego użytkowania gruntu związanego z lokalem we własność. Na takich samych zasadach tj. na nazwisko A. R. (2) , ze środków wspólnych pozwanej i A. R. (2) , został zakupiony w 1994 r. udział wynoszący 1/216 w prawie użytkowanie wieczystego gruntu położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 1,1508 ha i prawa własności posadowionych na tym gruncie boksów garażowych , dla których Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) , a następnie w 2009 r. lokal mieszkalny położony w Ż. przy ul. (...) wraz z przysługującym mu udziałem wynoszącym (...) we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) . W 2009 r. A. R. (2) i pozwana nabyli wspólnie samochód osobowy marki S. (...). Przy ww. transakcjach A. R. (2) widniał w umowie jako właściciel, albowiem było to wspólną decyzją pozwanej i A. R. (2) .

Po śmierci męża A. R. (1) sprzedała ww. samochód za kwotę 33.000 zł, by mieć pieniądze na spłatę małoletniego K. W. (1).

(dowo d y : umowa sprzedaży samochodu k. 85; zeznania świadka I. B. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 00:09:53 - 00:20:45, k. 120-120v; częściowe zeznania świadka J. E. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 00:20:57 - 00:42:30 , k. 120v - 121 ; zeznania świadka S. K. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 01:01:23 - 00:01:13:45 , k. 121 v ; zeznania świadka A. G. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 00:43:04 -01:21:00 , k.121 ; zeznania świadka R. R. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 01:21:32 -01:28:00, k. 122; zeznania pozwanej na rozprawie w dniu 15 maja 2015r. czas nagrania 00:30:49 – 00:59:00 k. 146v , na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. czas nagrania 00:12:41 – 00;23:48 , k.167 v ,umowa darowizny – k.76-78 )

Relacje A. R. (2) z córką K. W. (2) , pomimo że nie tolerowała ona nowej partnerki ojca i jej córek , do momentu narodzin małoletniego K. W. (1) układały się w miarę poprawnie. Kiedy w 1995 r. K. W. (2) wyprowadziła się od matki A. R. (2) pomógł jej wyremontować mieszkanie, przywiózł meble. Pomógł jej także otworzyć własny sklep , a następnie go prowadzić . Wspomagał córkę również finansowo oraz obdarowywał biżuterią w postaci pierścionków, czy łańcuszków. K. W. (2) w wieku 18 lat wspólnie z ojcem spędziła nawet Wigilię, ponieważ w tym czasie była skłócona z matką.

W dniu (...) urodził się syn K. W. (2) K. W. (1) i od tego momentu jej relacje z ojcem uległy pogorszeniu. Ojciec nie był na ślubie córki, gdyż nie tolerował jej męża.

Któregoś dnia K. W. (2) zjawiła się w zakładzie ojca żądając od niego , aby dalej łożył na utrzymanie jej i jej rodziny , grożąc , że w przeciwnym razie A. R. (2) nigdy nie zobaczy ani jej , ani wnuka. A. R. (2) odmówił córce dalszej pomocy finansowej twierdząc, iż ma ona już swoją rodzinę , jest dorosła, zatem winna radzić sobie sama. Żalił się po tej sytuacji rodzinie i znajomym , że córka nie interesuje się nim, tylko jego pieniędzmi. W tym czasie matka K. W. (2) wspomagała ją finansowo.

Małoletni powód K. W. (1) nigdy nie poznał dziadka A. R. (2). Zarówno K. W. (2) jak i jej ojciec nie zabiegali też o te kontakty.

Tuż przed śmiercią ojca K. W. (2) nie odwiedziła go w szpitalu, mimo iż wiedziała o jego złym stanie zdrowia. Była obecna na jego pogrzebie, lecz nie było na nim małoletniego K. W. (1).

(dowo d y : wyrok SR w Żarach z dnia 1 grudnia 1980 r. w sprawie C 1156/80 k. 143; zeznania świadka J. E. na rozprawie w dniu 25 mar ca 2015r. czas nagrania 00:20:57 - 00:42:30 , k. 120v - 121 ;zeznania świadka U. P. na rozprawie w dniu 25 marca 2015r. czas nagrania 01:14:03 – 01:21:00 , k. 121 v-122 ; zeznania świadka R. R. na rozprawie w dniu 25 marc a 2015r. czas nagrania 01:21:32 -01:28:00, k. 122; częściowe zeznania przedstawicielki ustawowej małoletniego powoda K. W. (2) na rozprawie w dniu 15 maja 2015r. czas nagrania 00:12:55 – 00:30:00 k. 146v , na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. czas nagrania 00:03:28 – 00:12.30, k.167-167v ; zeznania pozwanej na rozprawie w dniu 15 maja 2015r. czas nagrania 00:30:49 – 00:59:00 k. 146v , na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. czas nagrania 00:12:41 – 00:23:48 , k.167 v)

Pozwana obecnie utrzymuje się z emerytury w wysokości 2.500 zł netto miesięcznie .Nie posiada żądnych oszczędności. Mieszka w mieszkaniu położonym przy ul. (...) w Ż., zaś mieszkanie położone przy ul. (...) zajmuje jej córka U. P.. Jest właścicielką wszystkich nieruchomości objętych umową darowizny z dnia 19 grudnia 2012 r.

(dowód: zeznania pozwanej na rozprawie w dniu 15 maj a 2015r. czas nagrania 00:30:49 – 00:59:00 k. 146v , na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. czas nagrania 00:12:41 – 00:23:48 , k.167 v)

Sąd Okręgowy zważył , co następuje:

Powództwo okazało się częściowo zasadne .

Zgodnie z treścią art. 991§1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Uprawnionymi do wystąpienia z roszczeniem o zachowek (a raczej zwykle o jego uzupełnienie) są też osoby wymienione w art. 991 § 1 k.c. dochodzące do dziedziczenia z ustawy, jeżeli udział w spadku nie pokrywa należnego im zachowku ( tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2004 r. , II CK 444/02 , OSP 2007 nr 4 poz.51 ). Taka też sytuacja zaistniała w przedmiotowej sprawie , co zostanie omówione w dalszej części uzasadnienia.

W celu obliczenia zachowku należy najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku.

Zgodnie z art. 992 k.c. przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Matka małoletniego powoda K. W. (2) na mocy aktu notarialnego z dnia 19 grudnia 2012 r. została wydziedziczona przez swojego ojca A. R. (2) , zatem przy obliczaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku nie może być uwzględniona. W razie wydziedziczenia zstępnego jego zstępni są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę (art.1011 k.c.). Małoletni powód jest zatem uprawniony do zachowku .

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Żarach z dnia 19 marca 2013 r. w sprawie I Ns.77/13 stwierdzono ,że spadek po A. R. (2) nabyli na podstawie ustawy wdowa A. R. (1), córka U. P. oraz wnuk K. W. (1) po 1/3 każdy z nich z dobrodziejstwem inwentarza. Udział małoletniego powoda wynoszący 1/3 , stosownie do art.991§1 k.c. , należy pomnożyć przez 2/3 , albowiem uprawniony do zachowku powód jest małoletni. Otrzymany wynik – 2/9 – to udział spadkowy powoda stanowiący podstawę do obliczenia należnego mu zachowku . W tym miejscu wskazać należy , że z kolei udział spadkowy pozwanej stanowiący podstawę do obliczenia należnego jej zachowku wynosi – 1/6 ( 1/3 x 1/2 ) .

Kolejnym etapem obliczania zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993 - 995 k.c.). Ustalenie substratu zachowku wymaga przede wszystkim określenia czystej wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasadę prawną - z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84,OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Żarach z dnia 17 lutego 2014 r. w sprawie I Ns.921/13 ustalono, że w skład majątku wspólnego nabytego w czasie trwania małżeńskiej wspólności majątkowej A. R. (1) i zmarłego A. R. (2) wchodzi wyposażenie lokalu mieszkalnego położnego w Ż. przy ul. (...) o łącznej wartości 13.451 zł, wyposażenie zakładu (...) o wartości 1.385 zł, wierzytelności z tytułu rachunku bankowego w (...) S.A oraz towar ze sklepu. W punkcie II postanowienia Sąd ustalił, iż w skład spadku po zmarłym A. R. (2) wchodzą udziały w ½ części ww. składników majątkowych, zaś w punkcie III postanowienia dokonał podziału majątku wspólnego A. R. (1) i zmarłego A. R. (2) oraz działu spadku po zmarłym A. R. (2). Na skutek apelacji od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego w Żarach oraz zgodnego stanowiska uczestników postępowania, Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zmienił punkt III i IV zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że w punkcie III dokonał podziału majątku wspólnego A. R. (1) i zmarłego A. R. (3) oraz działu spadku po zmarłym A. R. (2) w ten sposób, że przyznał uczestniczce A. R. (1) na wyłączną własność składniki majątkowe opisane w punkcie I, zaś w punkcie IV w ten sposób, że zasądził od A. R. (1) na rzecz K. W. (2) kwotę 35.659,50 zł tytułem spłaty, płatną do dnia 30 czerwca 2014 r., z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia. W tym miejscu wskazać należy ,że w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia wartość przyjęta przez sąd na potrzeby działu spadku , można jednak tą wartością się posiłkować , albowiem chwila działu powinna być chwilą oszacowania spadku na potrzeby ustalania zachowku ( tak Paweł Księżak „Zachowek w polskim prawie spadkowym ” wyd. LexisNexis Warszawa 2012 , str. 256) . Na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. strony zgodnie podały , iż nie kwestionują , że wyposażenie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ż. przy ul. (...) , składa się z elementów wskazanych w pkt I postanowienia SR w Żarach z dnia 17 lutego 2014 r. i wartość tych elementów wynosi 13.451 zł , z kolei wyposażenie zakładu (...) stanowią przedmioty określone w pkt. II tego postanowienia o wartości 1385 zł , natomiast wartość wierzytelności określonych w pkt. III ww. postanowienia wynosi 2.726,84 zł ( zgodnie z oświadczeniem stron złożonym przed Sądem Okręgowym w Zielonej Górze w sprawie VI Ca.248/14 na rozprawie w dniu 27 maja 2014 r. – k.136 akt SR w Żarach I Ns.921/13). Strony wskazywały inne wartości składników stanowiących towar zakładu (...) - przedstawicielka ustawowa małoletniego powoda kwotę - 197.791,35 zł , natomiast pozwana kwotę – 197.786, 33 zł. Wskazać w tym miejscu należy ,że wartość podana w spisie inwentarza nie jest wiążąca przy ustaleniu wysokości zachowku ( tak też cyt. wyżej P. K. „Zachowek w polskim prawie spadkowym ” , str. 255) , w rozpoznawanej sprawie obie strony odwoływały się jednak do sporządzonego w dniu 18 września 2013 r. protokołu spisu inwentarza w sprawie SR w Żarach I Ns.431/14 nie oferując innych dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Sąd uznał zatem ,że wartość towaru zakładu (...) odpowiada kwocie łącznej 197.791,35 zł (k.14 v ww. akt) . Spis z natury został odczytany i protokół podpisały obie strony , w tym pozwana , nie kwestionując wartości tam wskazanej tj. 197.791,35 zł. Razem wartość ww. składników wynosi zatem 215.354,19 zł. W postanowieniu z dnia 17 lutego 2014 r. SR w Żarach przyjął ,że ww. składniki objęte są wspólnością majątkową małżeńską A. R. (1) i spadkodawcy , czego w rozpoznawanej sprawie nie kwestionowała żadna ze stron . W skład spadku po zmarłym wchodzi zatem ½ udziału w ww. składnikach o wartości łącznej 107.677,095 zł.

Na rozprawie w dniu 8 lipca 2015 r. pozwana podtrzymała swoje roszczenie z tytułu tzw. ustawowego zapisu naddziałowego (art.939§1 k.c.) wskazując ,że wyposażenie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ż. przy ul. (...) o wartości łącznej 13.451 zł ( w skład spadku po zmarłym wchodzi połowa ww. wyposażenia o wartości łącznej 6.725,50 zł ) zostało jej przyznane w toczącej się sprawie o dział spadku i podział majątku wspólnego . Wskazać należy ,że przy obliczaniu wartości udziałów spadkowych jednego z małżonków i innych spadkobierców nie uwzględnia się przysługującego małżonkowi roszczenia z art. 939 k.c. Wartość przedmiotów urządzenia domowego wlicza się jednak do wartości stanu czynnego spadku , co też zrobiono w przedmiotowej sprawie .

Ww. roszczenie pozwanej z tytułu tzw. ustawowego zapisu naddziałowego zaliczyć należy na poczet długów spadkowych zgodnie z art. 922 § 3 k.c. Według dominującej w literaturze opinii art. 1003-1008 k.c. nie mają bowiem zastosowania do roszczenia z art. 939 k.c.(tak J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. III, s. 1853; L. Stecki, w: Komentarz 1989, t. II, s. 843; Gwiazdomorski, Prawo spadkowe, s. 82). Pozwana w toku procesu wskazywała także ,że poniosła koszty związane z pochówkiem , wykupieniem miejsca i pomnikiem . Podała ,że z ZUS-u otrzymała kwotę 4.000 zł, która wystarczyła jedynie na pokrycie kosztów pochówku i wykupienia miejsca. Pozostały zatem koszty pomnika w wysokości 5.000 zł. Przedstawicielka ustawowa małoletniego powoda zakwestionowała wskazywane przez pozwaną wartości . Na poparcie swoich twierdzeń pozwana nie przedłożyła żadnych dowodów , do czego zobowiązana była w świetle art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. , nie było zatem podstaw do obniżenia wartości spadku o tę kwotę.

W rozpoznawanej sprawie czysta wartość spadku wyraża się zatem kwotą 100.951,595 zł (107.677,095 – 6.725,50 zł ) .

Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to , czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 k.c.).

Dnia tj. 19 grudnia 2012 r. A. R. (2) umową darowizny, zawartą w formie aktu notarialnego repertorium A nr 10932/2012 , darował żonie A. R. (1) własność lokalu użytkowego o powierzchni 22.70 m 2 w budynku nr 46a położonego w Ż. przy ul. (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w częściach wspólnych nieruchomości oraz własności gruntu, dla którego Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), własność lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 85,10 m 2 wraz z udziałem wynoszącym 1/6 we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), własność lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 27,40 m 2 wraz z przysługującym mu udziałem wynoszącym (...) we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz udział wynoszący 1/216 w prawie użytkowanie wieczystego gruntu położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 1,1508 ha i prawa własności posadowionych na tym gruncie boksów garażowych, dla których Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) oraz własność samochodu marki S. (...) o nr rej. (...). Strony określiły łączną wartość przedmiotu umowy darowizny na kwotę 360.000 zł .Jednocześnie A. R. (2) oświadczył, iż darowizna przedmiotowych nieruchomości i praw oraz samochodu zwolniona jest od obowiązku zaliczenia jej na schedę spadkową jaka po nim pozostanie w razie działu spadku po nim.

Pozwana w toku procesu wskazywała na ww. oświadczenie spadkodawcy A. R. (2) , żądając wyłączenia przedmiotów objętych umową darowizny dla potrzeb toczącej sprawy o zapłatę z tytułu zachowku. W skazać należy ,że oświadczenie złożone w trybie art.1039§1 k.c. tj. oświadczenie darczyńcy o zwolnieniu darowizny z obowiązku doliczenia, wywołuje skutek jedynie w odniesieniu do działu spadku . Oświadczenie takie pozostaje natomiast całkowicie obojętne z punktu widzenia zachowku . Darowizna , choć nieuwzględniana przy dziale,

będzie uwzględniona przy ustalaniu zachowku ( tak też cyt. wyżej P. K. „Zachowek w polskim prawie spadkowym ” , str. 278) .

W rozpoznawanej sprawie strony ostatecznie zgodnie wskazały , że wartość nieruchomości objętych umową darowizny z dnia 19 grudnia 2012 r. wynosi :

1.  prawo własności lokalu użytkowego o powierzchni 22.70 m 2 w budynku nr 46a położonego w Ż. przy ul. (...) wraz z udziałem wynoszącym (...) w częściach wspólnych nieruchomości oraz prawo własności gruntu, dla którego Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) – 80.000 zł,

2.  prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 85,10 m 2 wraz z udziałem wynoszącym 1/6 we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego gruntu, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) – 150.000 zł ,

3.  prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 27,40 m 2 wraz z przysługującym mu udziałem wynoszącym (...) we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) – 60.000 zł,

4.  udział wynoszący 1/216 w prawie użytkowanie wieczystego gruntu położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 1,1508 ha i prawa własności posadowionych na tym gruncie boksów garażowych, dla których Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) – 10.000 zł.

Przedstawicielka ustawowa małoletniego powoda domagała się ustalenia ,że wartość samochodu osobowego m-ki S. (...) rok prod . 2009 wynosi , zgodnie z ww. umową darowizny , 60.000 zł , z kolei pozwana wskazywała , że wartość tego samochodu to kwota 33.000 zł , tyle bowiem uzyskała w wyniku sprzedaży tego samochodu dnia 31 marca 2014 r. Sąd ostatecznie przyjął wartość ww. samochodu wskazywaną przez pozwaną tj. 33.000 zł , albowiem z dołączonej do odpowiedzi na pozew kopii umowy sprzedaży z dnia 31 marca 2014 r. wynika ,że za taką cenę pozwana sprzedała ów pojazd. Sąd rozpoznający sprawy prezentuje stanowisko , iż w przypadku , gdy przedmiot wchodzący w skład spadku został zbyty , jego wartość powinna być określona według chwili zbycia ( tak też cyt. wyżej P. K. „Zachowek w polskim prawie spadkowym ” , str. 250 , czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie I ACa. 504/08 ). Ponieważ strona powodowa nie zaoferowała dowodów , do czego była zobowiązana w świetle art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. , potwierdzających , iż wartość ww. pojazdu była wyższa niż to wynika z przedłożonej przez pozwaną umowy sprzedaży , Sąd przyjął wartość wskazywaną przez pozwaną. Sąd uznał zatem ,że wartość ww. nieruchomości oraz ww. samochodu wynosi łącznie 333.000 zł.

Z umowy darowizny z dnia 19 grudnia 2012 r. wynika ,że samochód m-ki S. (...) wchodził w skład majątku wspólnego stron , zatem przedmiotem umowy darowizny był udział ½ w tej ruchomości . W odpowiedzi na pozew pozwana podniosła ,że także nieruchomości objęte ww. umową darowizny stanowiły składniki majątkowe objęte współwłasnością pozwanej i jej zmarłego męża. Wskazać należy ,że Sąd podzielił stanowisko prezentowane w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 1981 r. w sprawie III CZP 47/81 ( OSNCP 1982 nr 4 poz.48) , zgodnie z którym w sprawie o zachowek, sąd uprawniony jest do ustalenia - jako przesłanki rozstrzygnięcia, że należąca do spadku nieruchomość stanowiła majątek dorobkowy spadkodawcy i jego współmałżonka w sytuacji , gdy w księdze wieczystej wpisany jest jako właściciel spadkodawca. Z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika zdaniem Sądu , że nieruchomość w postaci lokalu mieszkalnego położonego w Ż. przy ul. (...) o powierzchni 27,40 m 2 wraz z przysługującym mu udziałem wynoszącym (...) we wspólnych częściach budynku oraz prawie użytkowania wieczystego, dla której Sąd Rejonowy w Żarach prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) ( zakupiona przez A. R. (2) w 2009 r. ) stanowiła majątek dorobkowy małżonków A. i A. R. (2) , natomiast pozostałe nieruchomości nabyte przez A. R. (2) w trakcie konkubinatu stron tj. w 1998 r. i 1994 r. ( co wynika z ww. umowy darowizny) , stanowiły współwłasność pozwanej i A. R. (2) w udziałach po ½ . Środki służące do nabycia wszystkich ww. nieruchomości pochodziły bowiem od pozwanej i jej zmarłego męża w częściach równych . Powyższe wynika z zeznań pozwanej i zeznań świadków I. B. , S. K. , U. P. i A. G. . Zeznania te były spójne, logiczne i wzajemnie korespondujące , wobec czego w całości dano im wiarę. Dodać należy,że z uwagi na to, iż nie obowiązywał w tym wypadku zakaz prowadzenia dowodu, ponad osnowę dokumentu wynikający z art. 247 k.p.c. , bowiem spór nie toczy się między uczestnikami umowy, nie są zatem wiążące zapisy umów odnośnie źródła pochodzenia środków, na zakup ww. nieruchomości .

W tej sytuacji wobec jednoznacznych ustaleń poczynionych na podstawie zeznań pozwanej i ww. świadków , iż środki na zakup nieruchomości objętych umową darowizny z dnia 19 grudnia 2012 r. pochodziły z dochodów wspólnie uzyskiwanych przez pozwaną i A. R. (2) w trakcie konkubinatu mającego swój początek w 1980 r. , a następnie małżeństwa zawartego w 2005 r. , Sąd doliczył do czystej wartości spadku ½ wartości darowizn nieruchomości dokonanych przez spadkodawcę na rzecz pozwanej A. R. (1) tj. 150.000 zł oraz ½ wartości samochodu m-ki S. (...) tj. 16.500 zł. Substrat zachowku wynosi zatem łącznie 267.451,595 zł ( 100.951,595 zł +166.500 zł ).

Zamyka obliczanie zachowku operacja mnożenia substratu zachowku przez udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Jej wynik wyraża wysokość należnego zachowku.

Należny małoletniemu powodowi zachowek wyraża się zatem kwotą 59.433, 68 zł ( 2/9 z kwoty 267.451,595 zł ) , z kolei zachowek należny pozwanej wyraża się kwotą 44.575,265 zł ( 1/6 z ww. kwoty).

Uprawniony należny mu zachowek, obliczony w powyższy sposób, może otrzymać przede wszystkim w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkobiercę na jego rzecz darowizny (art. 991 § 2 k.c.). Gdy jednak to nie nastąpi, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Stąd jednoznaczny wniosek, że o powstaniu na rzecz uprawnionego do zachowku roszczenia przeciwko spadkobiercy o pokrycie lub uzupełnienie zachowku rozstrzyga tylko to, czy otrzymał on w całości należny mu zachowek w postaci powołania do spadku, zapisu lub uczynionej przez spadkobiercę na jego rzecz darowizny. Jeżeli otrzymał, roszczenie o zachowek nie przysługuje mu (art. 996 k.c.). Jeżeli natomiast nie otrzymał, roszczenie o zachowek przysługuje mu, choćby został powołany do spadku, nawet z ustawy, i choćby współspadkobierca - adresat jego roszczenia sam też był uprawniony do zachowku. Powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w przepisach art. 999 i 1005§ 1 k.c., regulujących sytuacje, w których spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku ( tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 grudnia 2014 r. w sprawie IACa. 1223/14 , L.). Małoletni powód w toku postępowania o dział spadku tytułem spłaty otrzymał od pozwanej kwotę 35.659,50 zł, która to kwota podlega zaliczeniu na poczet należnego mu zachowku .

Obdarowany, będący jednocześnie uprawnionym do zachowku, ponosi odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku w granicach różnicy pomiędzy wartością wzbogacenia, będącego skutkiem darowizny (art. 1000 § 1 zd. 2), a wartością należnego mu zachowku (art. 1000 § 2). Zaliczenie darowizny na zachowek takiemu uprawnionemu następuje zgodnie z art. 996 k.c. . Odpowiada on więc wobec innych uprawnionych do zachowku w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia, choćby część darowizny odpowiadającą należnemu mu zachowkowi zużył lub utracił jeszcze przed powstaniem obowiązku zaspokojenia innych uprawnionych do zachowku (por. J. Pietrzykowski, w: Komentarz 1972, t. III, s. 1917).

W rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z sytuacją , w której pozwana nadal jest właścicielką wszystkich nieruchomości objętych umową darowizny . Jak oświadczyła , zbyła jedynie samochód osobowy m-ki S. (...) , aby móc spłacić małoletniego powoda w związku z toczącą się sprawą o dział spadku . Ustalając stan wzbogacenia, należy odpowiednio stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu . W ocenie Sądu , biorąc pod uwagę deklaracje składane w toku postępowania o dział spadku w imieniu małoletniego powoda przez jego przedstawicielkę ustawową , iż powód występował będzie przeciwko pozwanej z roszczeniem o zachowek , pozwana sprzedając ww. samochód winna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu w rozumieniu art. 409 k.c. Wzbogacenie pozwanej wynikające z umowy darowizny jest zatem zdaniem Sądu bez zmian i wartościowo stanowi kwotę 166.500 zł.

W toku procesu pozwana podniosła, iż roszczenie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego , albowiem zarówno on , jak i jego przedstawicielka ustawowa nie utrzymywali ze spadkodawcą żadnych kontaktów, w związku z czym ani pozwana , ani też jej zmarły mąż nigdy nie widzieli małoletniego powoda. Dodała ,że pod koniec życia spadkodawcy, kiedy to często chorował, ani matka powoda ani on sam nie kontaktowali się z nim w żaden sposób, a cały trud opieki nad spadkodawcą spoczywał wówczas na pozwanej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono , że sprzeczność z zasadami współżycia zachodzi wówczas, gdy w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiałoby być ocenione negatywnie. Jak wskazał w wyroku z dnia 9 marca 2015 r. w sprawie I ACa. 1310/14 ( L.) Sąd Apelacyjny w Łodzi , dokonując osądu roszczenia o zachowek w tym aspekcie trzeba przy tym mieć na uwadze, że prawa uprawnionego do zachowku przysługujące mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., sygn. IV CK 215/03). Zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu i pozbawić go tego udziału na podstawie art. 5 k.c. można tylko w sytuacjach rzeczywiście wyjątkowych. Podkreślić również należy, że w doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że o nadużyciu prawa przez żądanie zapłaty zachowku decydować mogą jedynie okoliczności istniejące w płaszczyźnie uprawniony - spadkodawca. Nie można bowiem zapominać, iż wyłączenia prawa do zachowku, z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkodawcy, dokonuje sam spadkodawca w drodze wydziedziczenia. Okoliczności występujące na linii uprawniony - spadkodawca nie są oczywiście pozbawione znaczenia. Powinny jednak co do zasady zostać uwzględnione tylko jako dodatkowe, potęgujące stan sprzeczności z kryteriami nadużycia prawa (por. T. Juszyński, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 215/03, opubl. Państwo i Prawo 2005/6/111). Ponadto w świetle orzecznictwa przy ocenie istnienia podstaw do zastosowania art. 5 k.c. należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego, jak i po stronie uprawnionego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 roku, sygn. akt IV CSK 163/09).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy , stwierdzić należy ,że w okolicznościach rozpoznawanej sprawy brak podstaw do oddalenia powództwa w oparciu o art. 5 k.c. , o co wnosiła pozwana. Przede wszystkim , w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie można wskazać , jaką konkretnie regułę moralną naruszył uprawniony swym zachowaniem i która– w konsekwencji – stanowi podstawę odmowy ochrony prawnej . Małoletni powód , pomimo iż był wnukiem spadkodawcy , nie znał dziadka , a zatem nie nawiązała się między nimi żadna więź. Nie było to jednak wyrazem jego woli , co jest oczywiste, lecz konsekwencją decyzji jego matki , by nie utrzymywać kontaktów z ojcem. Dziadek z wnukiem praktycznie byli zatem dla siebie obcymi osobami , za co małoletni powód nie ponosi odpowiedzialności . Nie można powodowi przypisać żadnych zaniedbań wobec spadkodawcy. Nie znał dziadka , co było konsekwencją postawy jego matki . Z dowodów zgromadzonych w sprawie nie wynika ,by spadkodawca w jakikolwiek sposób próbował nawiązać kontakt z wnukiem , gdy ten był już nastolatkiem . Z kolei postawa powoda, nie inicjującego kontaktu z dziadkiem , w okolicznościach rozpoznawanej sprawy wydaje się być zrozumiała. Małoletni powód ur. (...) w chwili śmierci dziadka miał 14 lat , nie sposób zatem uznać , by był osobą na tyle dojrzałą , aby obiektywnie ocenić relacje , w jakich pozostają jego dziadek i matka. Poza tym , musiałby sprzeciwić się woli matki , zabiegając o kontakty z osobą ,która z kolei inicjatywy takiej nie wykazuje. W tej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego , oddalenie powództwa z powołaniem się na klauzulę z art. 5 k.c. , byłoby nieuprawnione. W ten sposób naruszone by zostały podstawowe zasady uczciwego i etycznego zachowania , małoletni powód musiałby bowiem ponieść konsekwencje zachowania dorosłych osób – swojej matki i jej ojca – na które to zachowania nie miał żadnego wpływu. Poza tym , o wystąpieniu nadużycia prawa nie mogą decydować wyłącznie okoliczności na płaszczyźnie uprawniony do zachowku – spadkodawca , a na takie okoliczności powołuje się tylko pozwana. Okoliczności te uwzględnił bowiem ustawodawca , określając pojęcie niegodności , co szczegółowo omówiono wyżej . Dodać należy ,że także sytuacja osobista i majątkowa pozwanej nie uprawnia do uznania , by dochodzenie przez małoletniego powoda zachowku było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 23.774,18 zł (59.433, 68 zł – 35.659, 50 zł ), oddalając powództwo w pozostałej części jako bezzasadne.

O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c. Sąd podzielił przy tym pogląd prezentowany m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawie IACa. 240/15 ( legalis) , zgodnie z którym roszczenie o zachowek jest od początku długiem pieniężnym. Przepisy zaś nie określają terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku. W konsekwencji powinno ono zostać spełnione przez zobowiązanego niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego do zachowku zgodnie z wymogami art. 455 k.c. W rozpoznawanej sprawie pozwana została wezwana do zapłaty kwoty 99.000 zł tytułem zachowku pismem z dnia 16 lipca 2014 r. Termin spełnienia świadczenia określono w ww. piśmie jako 14 dni od otrzymania wezwania. Pozwana odebrała ww. wezwanie dnia 28 lipca 2014 r. , co wynika ze zwrotnego potwierdzenia odbioru na k.60 akt . Odsetki zasądzono zatem zgodnie z żądaniem pozwu tj. od dnia 15 sierpnia 2014 r. , albowiem w tym dniu pozwana pozostawała już w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia.

Zgromadzone w sprawie dokumenty nie budziły wątpliwości co do swej prawdziwości , wobec czego Sąd przyznał im w pełni walor dowodowy . Sąd odmówił wiary twierdzeniom przedstawicielki ustawowej K. W. (2) i świadka J. E. , jakoby przyczyny zerwania kontaktów A. R. (2) z córką nie należy upatrywać w zachowaniu K. W. (2) , a w zachowaniu A. R. (2) . Nie polegają na prawdzie zdaniem Sądu także twierdzenia przedstawicielki ustawowej małoletniego powoda i świadka J. E. , jakoby złe nastawienie pozwanej do K. W. (2) było jedną z przyczyn późniejszych złych relacji A. R. (2) z córką . Twierdzenia te pozostają w sprzeczności z pozostałymi dowodami zgromadzonymi w sprawie. Z zeznań pozwanej i świadków A. G. , U. P. oraz R. R. wynika bowiem ,że do zerwania kontaktów A. R. (2) z córką doszło z powodu zachowania K. W. (2) , domagającej się od ojca dalszego finansowego wsparcia. Jeżeli chodzi o postawę pozwanej w tej sytuacji , swoim zachowaniem w żaden sposób nie przyczyniła się do powstania konfliktu między spadkodawcą a jego córką i nie nastawiała swojego męża negatywnie wobec córki z pierwszego związku. Zeznania pozwanej oraz świadków A. G. , U. P. , R. R., a także I. B. i S. K. Sąd ocenił za w pełni wiarygodne , albowiem były one spójne i korespondujące ze sobą oraz z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 102 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając. Na poniesione przez małoletniego powoda koszty procesu złożyła się opłata od pozwu w wysokości 4.950 zł . Ponieważ powód wygrał proces w 24% , na rzecz małoletniego powoda zasądzono zatem od pozwanej kwotę 1188 zł.

Najczęściej czytane
ogłoszenia

Udostępnij