Wtorek, 19 marca 2024
Dziennik wyroków i ogłoszeń sądowych
Rej Pr. 2512 | Wydanie nr 5867
Wtorek, 19 marca 2024
2011-07-21

Przeludnienie w mokotowskim areszcie

Panowało przeludnienie. W trzydziestoosobowych celach przetrzymywano przeciętnie 80 do 100 osadzonych. Liczba więźniów w tamtym czasie wynosiła pomiędzy 1300 a 2000. Tak było w pierwszych, powojennych latach, prawie 100 letniej historii Aresztu Śledczego Warszawa-Mokotów.

Areszt Śledczy Warszawa - Mokotów należy do jednych z najbardziej rozpoznawalnych jednostek penitencjarnych w Polsce. Jego historia rozpoczyna się w roku 1902, kiedy to został wmurowany kamień węgielny pod przyszłe więzienie karne, będące elementem nowego systemu penitencjarnego Imperium Rosyjskiego.

Obecnie areszt podlega Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w Warszawie. Przeznaczony jest dla tymczasowo aresztowanych mężczyzn o pojemności 959 miejsc. Przebywają w niej zarówno skazani jak i tymczasowo aresztowani, młodociani, odbywający karę pozbawienia wolności po raz pierwszy jak i recydywiści, znajdują się tu oddziały otwarte jak i o podwyższonych standardach ochronnych. W jednostce znajdują się trzy oddziały penitencjarne, dwa budynki szpitalne, oddział terapeutyczny dla recydywistów uzależnionych od alkoholu - 49 miejsc, oddział przeznaczony dla osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa aresztu – oddział o podwyższonych standardach ochronnych - posiadający 45 miejsc oraz budynki gospodarcze. W areszcie służbę pełni 444 funkcjonariuszy i jest zatrudnionych 35 pracowników cywilnych.

Historia więzienia mokotowskiego sięga początków minionego wieku. 24 listopada 1904 roku nastąpiło oficjalne oddanie do użytku obiektu przy ulicy Rakowieckiej 37, w podwarszawskiej wsi Mokotów. Główny Zarząd Więzień kupił tu działkę o powierzchni 6 ha już w 1882 roku.

Dnia 9 października 1902 roku odbyła się uroczystość położenia kamienia węgielnego pod budowę obiektu. Autorami projektu architektonicznego byli Mikołaj Możdżeński i Henryk Julian Gay. Początkowo więzienie dysponowało 800 miejscami. Główny gmach oparty był na planie krzyża. Znak krzyża pojawił się też oryginalnie na szczycie budynku nad kaplicą więzienną. Z czasem spadzisty dach został zamieniony na płaski. W ten sposób zlikwidowano krzyż wieńczący gmach. Najprawdopodobniej w miejscu dzisiejszej świetlicy była kaplica prawosławna. Na parterze gmachu głównego znajdowała się kancelaria więzienna i sala widzeń. Na piętrach pawilonu głównego znajdowały się cele mieszkalne, każda dla dwudziestu osób. W suterenach umieszczono kuchnię, spiżarnię, piekarnię, stolarnię, warsztat szewski, krawiecki, introligatorski oraz karcery. Wyszykowano też specjalne pomieszczenia do przyjmowania nowych więźniów.

Na terenie więzienia znajdował się szpital. Umiejscowiono tu również elektrownię i warsztat ślusarski. Od strony Al. Niepodległości wybudowana została papiernia, budynki gospodarcze, naturalnie była tu i stajnia oraz kowal. Funkcjonariusze więzienia mieszkali w pobliżu – w budynkach przy ulicy Rakowieckiej 33 i 37a. Więzienie było szczytem dziewiętnastowiecznej nowoczesności, podłączone do kanalizacji miejskiej, do cel mieszkalnych doprowadzona była woda i centralne ogrzewanie.

Tuż po otwarciu placówki na terenie imperium rosyjskiego wybuchła rewolucja. Władze carskie zaludniły cele rewolucjonistami. Nastąpił czas ogromnego przeludnienia , złego traktowania i nędzy. Aby walczyć o lepszy byt więźniowie organizowali liczne głodówki. Po upadku rewolucji w 1907 roku więzienie mokotowskie zaliczano do najcięższych na terenach całego zaboru rosyjskiego. W 1913 roku zakupiono działki rolne pod uprawę warzyw i zboża na potrzeby więzienia. Do chwili opuszczenia Warszawy przez Rosjan, w czasie

I wojny światowej więzienie miało charakter represyjnego, w większości przebywali w nim więźniowie polityczni.

5 sierpnia 1915 roku do Warszawy wkroczyły wojska niemieckie. Akta więzienia zostały zabrane przez Rosjan lub uległy zniszczeniu. Została powołana nowa niemiecka dyrekcja więzienia. Zmieniła się również nazwa na „Więzienie Karne na Mokotowie”. Generalny gubernator B. H. Beseler w lipcu 1916 roku dokonał reformy administracyjnej Warszawy, w wyniku której przyłączono do niej Mokotów. Więzienie zmieniło nazwę na „Więzienie – Warszawa Mokotów”. Przez 100 kolejnych lat nazwa 11 razy ulegała zmianie.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku , w wyniku amnestii wielu więźniów zostało zwolnionych. We wrześniu władzę nad więzieniem objęła polska administracja. Na mocy dekretu z lutego 1919 roku stworzono pięć okręgowych dyrekcji więziennych. Jedna z nich – „Dyrekcja na Mokotowie” objęła swoim nadzorem więzienia w Warszawie, w powiecie warszawskim oraz okręgach sądowych łomżyńskim i siedleckim. W 1919 roku więzienie zmienia nazwę na „Więzienie Karne w Mokotowie”. Obowiązki przejmuje Dyrekcja Warszawska.

Pierwszym naczelnikiem więzienia w niepodległej Polsce był S. Śledziewski. W marcu 1919 roku stanowisko to objął T. Ostrzeszowicz, po miesiącu urzędowania przekazał je Z. Bugajskiemu. Od stycznia 1920 roku, aż do końca kwietnia 1939 roku, obowiązki naczelnika pełnił W. Ficke. 30 kwietnia 1939 roku funkcję tę objął nadkomisarz Straży Więziennej M. Kobyłecki. Po wybuchu wojny więzienie 5 września ewakuowano. W dniu wkroczenia Armii Czerwonej do Polski, naczelnik więzienia M. Kobyłecki został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich pod Kownem. Były naczelnik Z. Bugajski ginie w Ostaszkowie.

Przed wiekiem na terenie dzisiejszej świetlicy centralnej zaczęła swoje funkcjonowanie szkoła. Edukacja więźniów objęła śpiew, pisanie z czytaniem, geografię i historię. Funkcjonująca szwalnia, stolarnia i introligatornia umożliwiały zdobycie zawodu. Utworzono również bibliotekę więzienną, która w 1935 roku dysponowała aż 3685 woluminami. Działalność kulturalno-oświatowa polegała głównie na organizowaniu pogadanek i odczytów. Zorganizowano salę gimnastyczną adaptując w tym celu jedno z pomieszczeń. Więzienie zostało zaliczone do klasy I. W myśl ówczesnych przepisów oznaczało to nowe możliwości takie jak zasilanie kadr nowymi nauczycielami, duchownymi i lekarzami. W okresie międzywojennym, z uwagi na duże przeludnienie oraz trudne warunki bytowe, ponownie dochodziło do wielu wystąpień i buntów.

W 1939 roku, wraz z rozpoczęciem działań wojennych, nastąpiły masowe zwolnienia więźniów, którym udzielono przerw w wykonaniu kary lub uchylano tymczasowe aresztowanie. Przed ucieczką, władze więzienne pozostawiły najeźdźcy całą dokumentację placówki oraz dane pracowników. 28 września 1939 roku obiekt został przejęty przez wojska niemieckie. W wyniku działań wojennych więzienie uległo poważnym zniszczeniom. Wróciło do wcześniejszych zadań dopiero na przełomie lat 1939 i 1940. Naczelnikiem więzienia został wówczas przedwojenny naczelnik W. Ficke. Masowe przyjęcia nowych więźniów nastąpiły pod koniec stycznia 1940 roku. Część personelu współpracowała z nowymi władzami. Inna część należała do konspiracji. Wielu z nich przypłaciło to życiem.

W więzieniu przebywały osoby podejrzane lub skazane za przestępstwa gospodarcze i kryminalne. Oprócz Polaków byli tu też Niemcy, jako przestępcy podlegali niemieckim sądom specjalnym. W 1940 roku zaludnienie więzienia przekroczyło 2500 osób. Była to rekordowa liczba w całym okresie II wojny światowej. Znaczną ich część przetransportowano do innych więzień warszawskich oraz do obozów koncentracyjnych. Przed wybuchem Powstania Warszawskiego, 23 lipca 1944 roku, władze niemieckie zaczęły w godzinach popołudniowych zwalniać wszystkich Niemców i volksdeutschów. Następnego dnia zaczęto również zwalniać Polaków. 1 sierpnia w więzieniu przebywało 808 osób. Władze niemieckie podjęły decyzję o likwidacji więźniów. Po południu 2 sierpnia 1944 roku oddziały Waffen SS rozpoczęły masowe egzekucje.

W pawilonie I wybuchł bunt. Dzięki pomocy okolicznych mieszkańców oraz powstańców udało się ocalić około 200 więźniów. W późniejszych dniach na terenie więzienia dokonano egzekucji mieszkańców okolicznych domów w odwecie za udzielanie więźniom pomocy w ucieczce. Podczas wyzwalania Warszawy więzienie nie uległo większym zniszczeniom.

W pierwszym okresie pokoju wykorzystywane było przez Armię Radziecką.
1 stycznia 1945 roku powstało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, jego VI Departament odpowiadał za więziennictwo. Przy Wojewódzkich Urzędach Bezpieczeństwa Publicznego powstały wydziały więzienne. Pierwszym powojennym naczelnikiem był R. Pietruszewski. Dokonano wielu remontów – szpitala, głównego pawilonu i pawilonów gospodarczych. Dokonano również modernizacji instalacji sanitarnych i centralnego ogrzewania. W grudniu 1948 roku otworzony został nowy (XII) pawilon śledczy w miejscu starej ślusarni ( obecnie pawilon III ). Rok później oddano do użytku nowo wybudowany pawilon ( obecnie pawilon IV ), wykorzystywany przez pracowników Urzędu Bezpieczeństwa do przesłuchań i egzekucji.

Na terenie więzienia mokotowskiego znajdowały się budynki mieszkalne i sklep dla funkcjonariuszy. Obok były usytuowane warsztaty mechaniczne, stolarnia, a później stacja obsługi samochodów. W miejscu dzisiejszej drukarni znajdowała się dawniej drukarnia, kuchnia i pralnia. Suterena gmachu głównego wykorzystywana była do celów mieszkalnych. Wykonywano tam również kary dyscyplinarne. Z sutereny wyodrębniono pomieszczenia, gdzie dokonywano egzekucji. Wcześniej w okresie międzywojennym egzekucje przeprowadzano przez powieszenie na dziedzińcu więzienia. Obok nowo wybudowanego pawilonu XII znajdowała się kuchnia , kotłownia i pralnia. Do więzienia należały również papiernia, hotel i sala widowiskowa oraz budynki przy ulicy Kazimierzowskiej 74 i 83.

Panowało przeludnienie. W trzydziestoosobowych celach przetrzymywano przeciętnie 80 do 100 osadzonych. Liczba więźniów w tamtym czasie wynosiła pomiędzy 1300 a 2000. Spod administracji więzienia wyłączone zostały pawilony X i XII nad którymi władzę objął Urząd Bezpieczeństwa Państwa. Od 1954 roku – Służba Bezpieczeństwa. W grudniu 1954 roku więziennictwo zostało podporządkowane Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, w listopadzie 1956 roku – Ministerstwu Sprawiedliwości. W latach 1945 – 1956 naczelnikami więzienia byli : R. Pietruszewski, F. Gabara, W. Chudecki, A. Grabicki, M. Goleniowski, T Kurzyński, Z. Jędrzejewski.

W okresie 1945 – 1956 w murach więzienia mokotowskiego zginęło około 350 osób., m. in. Generał Armii Krajowej A.E. Fieldorf pseudonim „Nil”, Z. Szendzielarz pseudonim „Łupaszka” – kawaler dwóch orderów Virtuti Militari.

W następstwie przemian politycznych 1956 roku ogłoszono dekret amnestyjny, na którego mocy uwolniono część więźniów politycznych. Wcześniej zajmowane przez UB pawilony zostały przejęte przez Służbę Więzienną i przeznaczone na oddziały mieszkalne. Przejęty został pawilon „S” , który był miejscem przesłuchań i egzekucji. W 1957 roku nastąpiła reforma więziennictwa, dzięki której stworzono działy penitencjarne, których głównym zadaniem stała się resocjalizacja skazanych.

Wydarzenia marca 1968 roku zapoczątkowały fale aresztowań działaczy studenckich. Służba Bezpieczeństwa zatrzymała m. in. J. Staniszkis-Lewicką, J. Korwina-Mikke. Cz. Bieleckiego. Zostali osadzeni w pawilonie XII. Podobna sytuacja miała miejsce w chwili wybuchu stanu wojennego. W mokotowskim areszcie osadzeni zostali m. in. J. Kuroń, A. Michnik, A. Małachowski, B. Geremek, J. Onyszkiewicz, P. Ikonowicz. Ostatnie dwa oddziały pawilonu XII , zajmowane dotychczas przez SB, zostały w 1989 roku przekazane Ministerstwu Sprawiedliwości.

Pod koniec lat osiemdziesiątych przeprowadzono generalny remont oddziałów mieszkalnych w gmachu głównym. W miejsce pięćdziesiecioosobowych cel powstały cele ośmio- i czteroosobowe. Pawilon główny został podwyższony o kolejną kondygnację. W nowo powstałych oddziałach umieszczono szkołę poligraficzną, a w roku 1993 rozpoczął funkcjonowanie oddział terapeutyczny dla uzależnionych od alkoholu – „Atlantis”.

Pod koniec lat 90-tych dokonano modernizacji pawilonów mieszkalnych, kuchni, wewnętrznych dróg i dziedzińca. Wymieniono również bramy wjazdowe. W grudniu 2003 roku oddano do użytku jeden z najnowocześniejszych pawilonów przeznaczony dla osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne i stanowiących poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu.

Pojemność Aresztu Śledczego w Warszawie - Mokotowie wynosi 959 miejsc. Jednostka jest przeznaczona dla tymczasowo aresztowanych mężczyzn. W jednostce znajdują się trzy oddziały penitencjarne, dwa budynki szpitalne, oddział terapeutyczny dla recydywistów uzależnionych od alkoholu posiadający 49 miejsc, oddział przeznaczony dla osadzonych stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa aresztu – oddział o podwyższonych standardach ochronnych - posiadający 45 miejsc oraz budynki gospodarcze. W areszcie służbę pełni 444 funkcjonariuszy i jest zatrudnionych 35 pracowników cywilnych.

Osadzeni mogą korzystać z biblioteki, 4 świetlic i boiska na placu spacerowym. Współredagują miesięcznik "Nasze Remedium". Pomieszczenia biblioteki i centralnej świetlicy aresztu zachowały swój oryginalny wystrój z okresu II Rzeczypospolitej. W świetlicy centralnej odbywają się również posługi religijne.

W jednostce funkcjonuje szpital więzienny dysponujący 154 łóżkami. W jego skład wchodzą oddziały: chorób wewnętrznych z pododdziałem dla nosicieli wirusa HIV, chirurgiczny, ortopedyczno - urazowy, psychiatrii sądowej i intensywnej opieki medycznej. Służba zdrowia dysponuje również ambulatoriami, pracowniami specjalistycznymi, apteką okręgową i gabinetami lekarskimi. W ramach Centrum Kształcenia Ustawicznego funkcjonuje przywięzienna szkoła, która prowadzi nauczanie, realizując program szkoły podstawowej, gimnazjum, zasadniczej szkoły zawodowej (introligator i drukarz) oraz technikum poligraficznego.

Uczniowie odbywają praktyczną naukę zawodu w przywięziennej drukarni. Technikum kończy rocznie około 40 osadzonych, a szkołę zawodową około 50. Skazani zatrudniani są odpłatnie w drukarni oraz w przywięziennej stacji obsługi pojazdów. Ogółem zatrudnionych jest 196 skazanych. Wewnątrz tutejszego aresztu zatrudnionych jest 181skazanych, poza terenem jednostki 15 skazanych.