Wtorek, 19 marca 2024
Dziennik wyroków i ogłoszeń sądowych
Rej Pr. 2512 | Wydanie nr 5867
Wtorek, 19 marca 2024
2013-07-22

Doręczenie po zniesieniu obowiązku meldunkowego

Z uwagi na planowane od 1 stycznia 2015 r. zniesienie obowiązku meldunkowego Ministerstwo Sprawiedliwości zaprosiło Stowarzyszenie Sędziów Iustitia, do prac prowadzonych w związku z wejściem w życie nowej ustawy o ewidencji ludności.

Zespół ds. Prawa Cywilnego przygotował wstępne stanowisko SSP Iustitia w sprawie rozwiązań prawnych dotyczących doręczeń po zniesieniu obowiązku meldunkowego. Przedstawiamy je w całości poniżej.


W dniu 1 stycznia 2015 r. wejdzie w życie ustawa z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. Nr 217, poz. 1427, z późn. zm.) .), dalej „u.e.l.”. Zgodnie z art. 74 ust. 1 i art. 75 tej ustawy, od dnia 1 stycznia 2016 r. zostanie zniesiony obowiązek meldunkowy i ulegną likwidacji rejestry mieszkańców oraz rejestry zamieszkania cudzoziemców. Według art. 76 u.e.l. od dnia 1 stycznia 2016 r. nie będą gromadzone, między innymi, dane dotyczące adresu zameldowania na pobyt stały i czasowy. Nie będzie zatem możliwe uzyskanie informacji o adresie zameldowania i zamieszkania z rejestrów mieszkańców oraz rejestrów zamieszkania cudzoziemców. Z rejestru PESEL również nie będzie można uzyskać tych informacji.

W dniu 1 stycznia 2015 r. wejdzie też w życie ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych (Dz. U. Nr 167, poz. 1131, z późn. zm.). Zgodnie z art. 92 tej ustawy traci moc ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, natomiast jej art. 91 likwiduje ogólnokrajową ewidencję wydanych i unieważnionych dowodów osobistych oraz gminne ewidencje wydanych i unieważnionych dowodów osobistych. Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych wprowadzi nowy centralny rejestr w postaci Rejestru Dowodów Osobistych, w którym również nie będą gromadzone dane o adresie miejsca pobytu stałego lub czasowego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Wskazane regulacje spowodują poważne utrudnienia w ustaleniu adresu osób fizycznych potrzebnego np. do zainicjowania postępowania sądowego. Również sąd nie będzie mógł ustalić tego adresu w trakcie postępowania. Trudno ocenić, czy ustawodawca, w chwili uchwalania powyższych ustaw, zdawał sobie sprawę z powyższych komplikacji. W uzasadnieniach projektów powyższych ustaw powoływano się bowiem na dążenie do zlikwidowania niektórych obowiązków nałożonych na obywateli, nie przywiązując wagi do problemów, które powstaną w zakresie działalności organów wymiaru sprawiedliwości i innych organów publicznych. Fakt późniejszego przedłużenia okresów vacationis legis świadczy jednak o tym, że problemy te są już ustawodawcy znane.

Poszukując optymalnych rozwiązań w zmierzających do wyeliminowania utrudnień w zakresie ustalenia adresu osoby fizycznej, należałoby dążyć do wprowadzenia rozwiązania kompleksowego, które mogłoby być wykorzystane we wszystkich postępowaniach prawnych (sądowych, administracyjnych i sądowo-administracyjnych).

Możliwym rozwiązaniem byłaby modyfikacja rejestru PESEL lub utworzenie nowego rejestru obejmującego dane adresowe obywateli, które byłyby wykorzystywane na potrzeby wymienionych postępowań. Nie chodziłoby przy tym o adresy zameldowania lub stałego zamieszkania, ale adresy do doręczeń sądowych i „urzędowych”. W tym celu należałoby wykorzystać dotychczasowe zasoby informacji adresowych zawartych w likwidowanych rejestrach oraz zapewnić osobom fizycznym tzw. „okres karencji”, w którym powinny one dokonać aktualizacji tych adresów. Niedopełnienie tego ciężaru (powinności) w tym okresie, rodziłoby domniemanie, że adres ujawniony w tym rejestrze jest aktualny. Domniemanie to obowiązywałoby również po zakończeniu „okresu karencji”, co oznaczałoby, że w razie niezgłoszenia zmiany adresu do doręczeń, adres ujawniony w rejestrze byłby uważany za aktualny.

Zgłoszenie zmiany adresu powinno być dokonywane w sposób możliwie prosty i mało czasochłonny, ale gwarantujący bezpieczeństwo przed dokonaniem takiego zgłoszenia przez osoby nieuprawnione. Nie budzi wątpliwości, że powinna istnieć możliwość dokonania takiego zgłoszenia również drogą elektroniczną.

Powyższy rejestr powinien mieć charakter publiczny (organ, który byłby odpowiedzialny za jego prowadzenie gwarantowałby prawidłowość ujawnionych adresów) oraz powszechny. Tworzenie rejestru fakultatywnego (obywatele, którzy chcą zgłaszają swój adres do rejestru) spowodowałoby, że byłby to rejestr niepełny i mało przydatny. Takie „częściowe” rejestry zresztą już funkcjonują (np. CEIDG), ale zawierają one informacje adresowe dotyczące ograniczonego kręgu osób.

Wprawdzie takie rozwiązanie spowoduje dodatkowe obciążenie dla obywateli, ale trudno wyobrazić sobie realizację zadań państwa (i to nie tylko w zakresie zapewnienia prawa do sądu) bez funkcjonowania takich rozwiązań.

W postępowaniu cywilnym od wielu lat funkcjonuje zbliżone rozwiązanie w odniesieniu do podmiotów wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego (por. art. 133 § 2a k.p.c.). Wprowadzenie proponowanego modelu gromadzenia informacji adresowych wymagałoby zatem odpowiedniej nowelizacji przepisów k.p.c. zmierzającej do rozszerzenia zakresu stosowania przepisu art. 133 § 2a k.p.c. Jednocześnie należałoby utrzymać zasadę, że jeżeli sądowi jest znany inny adres, niż adres umieszczony w rejestrze (np. gdy strona sama go wskazała sądowi), to doręczenia dokonuje się na ten adres.

Nie jest wykluczone wprowadzenie określonych wyłączeń w innych procedurach. Dotyczy to zwłaszcza doręczania niektórych pism w postępowaniu karnym (np. w razie doręczenia odpisu aktu oskarżenia).

Analizowane zagadnienie stwarza także poważne obawy co do skuteczności wykonywania nowo nałożonego na sądy obowiązku ustalania z urzędu PESEL pozwanego. Adres zameldowania, nawet gdy nie pokrywa się z adresem zamieszkania - jest bowiem jednym z wyznaczników weryfikacji prawidłowości oznaczenia strony i skuteczności podejmowanych wobec niej czynności. Zarazem trudność, jaką te rozwiązania wprowadzają dla powoda, może poważnie zaważyć na możności realizacji jego prawa do sądu.

Uważamy, że nadchodząca regulacja będzie stanowić problem także w innych postępowaniach, nawet jeśli będzie to występować w znacznie mniejszym zakresie niż w procedurze cywilnej.

Ze swego doświadczenia chcemy podkreślić, że ze względu na zauważalną wciąż zbyt małą świadomość prawną społeczeństwa oraz nieobowiązkowość i niedokładność w dopełnianiu formalności – ewentualne wprowadzanie nowych zasad gromadzenia adresów powinna poprzedzić odpowiednio długa akcja społeczna, utrwalająca nową sytuację prawną.

Mamy świadomość, iż niezadowolenie obywateli z trudności, które sygnalizujemy, jak i ich występowanie, będzie prowadziło do negatywnej oceny pracy wymiaru sprawiedliwości, jak i faktycznego jej pogorszenia.

Dlatego uważamy, że wobec realiów zasadne jest wnioskowanie o przesunięcie wejścia w życie omawianych zmian o charakterze rewolucyjnym dla porządku prawnego, by dobrze je przygotować, jeśli nie ma już możliwości rezygnacji z nich.