Od 15 kwietnia 2016 r. weszły w życie przepisy, zgodnie z którymi sąd nie jest biernym arbitrem, ale aktywnie prowadzi proces. Został także przywrócony prymat zasady prawdy materialnej. Pełna kontradyktoryjność wprowadzona poprzednią nowelizacją prowadziła do sytuacji, w których sąd decydował na podstawie dowodów przedstawionych przez strony, a nie miał obowiązku dążenia do ustalenia prawdziwego stanu rzeczy. Teraz sąd jest zobligowany do wyjaśnienia z urzędu wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a dopiero w przypadku niemożności usunięcia wątpliwości – będzie rozstrzygał je na korzyść oskarżonego.

Wprowadzone ustawą zmiany dotyczą m.in. ograniczenia trybów konsensualnych w sprawach o poważne przestępstwa, które powinny być rozpoznawane na publicznej rozprawie, a także wyeliminowania obowiązku stawiennictwa prokuratora na rozprawie w sprawach mniejszej wagi, w związku z możliwością przeprowadzania przez sądy dowodów z urzędu.

Przepisy, które weszły w życie 15 kwietnia, mają na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowania, poprzez:

* przyspieszenie postępowań w instancji odwoławczej – sąd drugiej instancji będzie obowiązany w granicach zaskarżenia dopuścić dowody z urzędu niezbędne w celu realizacji zasady prawdy materialnej, co w połączeniu z ograniczeniem kasatoryjności tego postępowania spowoduje, że sprawy w znacznej większości będą kończone w drugiej instancji, a nie wielokrotnie uchylane,
* rezygnację z obowiązkowego uzyskiwania informacji z urzędów skarbowych – nie będzie to wymóg formalny aktu oskarżenia,
uproszczenie aktu oskarżenia – brak tez dowodowych przy zachowaniu fakultatywnego uzasadnienia w sprawach, w których postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia,
* przyznanie uprawnień do występowania z wnioskiem o wydanie wyroku skazującego również nieprokuratorskim oskarżycielom publicznym.

Jednocześnie tego samego dnia weszła w życie ustawa z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks karny wykonawczy przywracająca możliwość wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Dotychczasowe regulacje, obowiązujące od dnia 1 lipca 2015 r., doprowadziły do znaczącego spadku liczby osób odbywających karę przy wykorzystaniu systemu dozoru elektronicznego, z uwagi na fakt, że system ten miał być stosowany wobec kary ograniczenia wolności. Obecne zmiany przywracają obowiązujące przez lata przepisy, gwarantujące efektywne wykorzystanie możliwości, jakie daje system dozoru elektronicznego w kształtowaniu skutecznej polityki karnej.

System dozoru elektronicznego zapewnia wysoką skuteczność, bowiem efektywność systemu mierzona brakiem uchyleń przez sądy wykonywania kary w tym systemie wynosi 94% (na 49 301 skazanych, którzy odbywali kary w SDE). Skutkiem zastosowania SDE jest redukcja przeludnienia w zakładach karnych, a także mniejsze wydatki na osobę skazaną. Koszt wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego jest o wiele niższy niż wykonywanie bezwzględnej izolacji w zakładzie karnym lub areszcie śledczym. Utrzymanie skazanego w zakładzie karnym lub areszcie śledczym to ok. 3100 zł/msc, podczas gdy miesięczny koszt utrzymania skazanego w SDE wynosi ok. 330 zł/msc.