Czy podszywanie się pod adwokata, w celu bezprawnego wydębienia od innej osoby wyimaginowanego roszczenia, może naruszać dobra osobiste tego prawnika? Co jednak jeśli nie chodziło o posłużenie się czyjąś tożsamością, lecz wybór imienia i nazwiska był całkowicie przypadkowy? (na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego z 17 lutego 2016 r., sygn. akt I ACa 1559/15).

Rzeczy miały następujący przebieg: pewna pani nabrała przekonania, że jej mąż ma romans z inną panią. A ponieważ wszystko wskazuje na to, że była równie nierozsądna co mściwa, założyła fałszywe konto na przypadkowe nazwisko A.C., po czym zaczęła — podpisując się jako pełnomocnik-adwokat — pisać do swej wyimaginowanej rywalki: że wskutek zdrady małżeństwo się rozpadło, że musi się leczyć, że rzekoma kochanka męża musi zapłacić 20 tys. złotych za jej leczenie („unikając rozgłosu i afery proszę o wpłacenie odszkodowania w kwocie j.w. na konto z dopiskiem — „dobrowolna wpłata na leczenie”), bo jak nie to powiadomi jej męża i dyrektora szkoły (do męża też pisała, jako „A.C. aplikant adwokacki”).

Adresatka tych listeli oburzyła się, że jakaś adwokatka lub aplikantka adwokacka posługuje się oszczerstwami w celu wyłudzenia pieniędzy, odszukała więc kancelarię, w której faktycznie pracowała aplikanta o nazwisku A.C. Zadzwoniła więc do jej patrona — i zrobiła się afera: chociaż prawniczka wszystkiego się wyparła, patron zapowiedział, że jeśli dyskwalifikująca sprawa się nie wyjaśni, będzie musiał się z nią rozstać, a do tego czasu odsunął ją od pracy, nie dopuszczał do rozmów z klientami, a w środowisku była pytana „co nawywijała”. Wszystko to spowodowało u aplikantki stres i traumę (m.in. bała się o egzamin z etyki), wypadały jej włosy, traciła na wadze, miała problemy z koncentracją, wycofała się z życia towarzyskiego.

Co ciekawe usiłowaniem wyłudzenia tych 20 tys. złotych zajęły się organy ścigania, które wszystko raz-dwa ustaliły — w tym to, że sprawczyni „w chwili popełnienia zarzucanego jej przestępstwa miała ograniczoną w stopniu znacznym zdolność do rozpoznania znaczenia czynu i do pokierowania swoim postępowaniem” (słowem: takie było u niej wzburzenie wyimaginowaną zdradą męża…) — jednak w ramach mediacji zobowiązała się do zapłaty aplikantce 7,5 tys. złotych zadośćuczynienia.

Na tym nie koniec, bo aplikantka wytoczyła także powództwo o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie, które zostało w znacznej mierze uwzględnione. Sąd wskazał, że z punktu widzenia naruszenia dóbr osobistych aplikantki nie ma znaczenia, że zazdrosna żona wymyśliła to nazwisko, skoro „trafiła” w autentycznie istniejącą osobę. Natomiast bezprawność działania nie podlega kwestionowaniu: żądanie zapłaty 20 tys. złotych byłoby oceniane w środowisku adwokatów jako wysoce nieetyczne, nielicujące z zawodem — tak zresztą korespondencję odebrał patron aplikantki i inne osoby, które dowiedziały się o sprawie.

Zważywszy natomiast na to, że naruszenie dóbr osobistych miało charakter zawiniony (art. 448 kc) — świadczy o tym posłużenie się cudzymi personaliami dla wyłudzenia pieniędzy jest działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego oraz świadczy o negatywnym stosunku do naruszonego dobra (prywatności, dobrego imienia osoby) — żądanie zapłaty zadośćuczynienia zostało uwzględnione — sprawczyni kłopotów ma zapłacić aplikantce 16,5 tys. złotych.

Nie ma przy tym znaczenia stwierdzona w postępowaniu karnym ograniczona poczytalność pozwanej, niezależnie bowiem od tego czy sąd cywilny jest związany ustaleniami sądu karnego w tym zakresie, ustalenia w zakresie wyłączenia odpowiedzialności karnej (art. 31 kk) nie pozwalają na postawienie znaku równości z wyłączeniem świadomości albo swobody (art. 425 kc nie przewiduje możliwości zmniejszenia stopnia poczytalności).

Słowem: masz problem, idź do prawnika, ale nie wyciągaj go z kapelusza jak Filip z konopi…

Olgierd Rudak
Czasopismo Lege Artis