W polskich zakładach karnych i aresztach śledczych przebywa obecnie 136 osadzonych tzw. niebezpiecznych, w tym 27 tymczasowo aresztowanych i 109 skazanych. Przebywają głównie w wyznaczonych oddziałach aresztów śledczych lub zakładów karnych typu zamkniętego, w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo aresztu lub zakładu.

Służba Więzienna, oprócz zadań o charakterze resocjalizacyjnym i penitencjarnym, prowadzi działania zapewniające społeczeństwu ochronę przed przestępczością i te, które zapewniają bezpieczeństwo osób znajdujących się jednostkach penitencjarnych. W zakładach karnych i aresztach, oprócz więźniów skazanych lub podejrzanych o popełnienie przestępstw pospolitych, przebywają również ci, którzy dopuścili się bardzo poważnych czynów.

Niektórzy stanowią tak duże zagrożenie, zarówno dla tych, którzy przebywają poza murami więzień, jak również dla personelu więziennego i innych więźniów, że należy wobec nich stosować szczególne procedury związane z bezpieczeństwem.

Z tym właśnie faktem wiąże się kwalifikacja niektórych z osadzonych jako osób stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu lub aresztu. Kategorię tą potocznie nazywa się „niebezpiecznymi”.

Osadzeni zakwalifikowani do niej przebywają w wyznaczonym oddziale lub celi, w określonych warunkach – cele mieszkalne oraz pomieszczenia wyznaczone do pracy, spacerów, widzeń, praktyk religijnych, zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych muszą być wyposażone w odpowiednie zabezpieczenia techniczno-ochronne. Stosuje się też wobec nich inne szczególne przedsięwzięcia ochronne w zakresie organizacji spacerów, widzeń, kontroli, organizacji zajęć, poruszania się po terenie aresztu, monitoringu.

Zgodnie z dyspozycjami określonymi w kodeksie karnym wykonawczym do oddziału dla tzw. niebezpiecznych trafiają skazani, których właściwości, warunki osobiste, motywacje, sposób zachowania się przy popełnieniu przestępstwa, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, sposób zachowania się w trakcie pobytu w zakładzie karnym lub stopień demoralizacji stwarzają poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu, i którzy:

• popełnił przestępstwo, w szczególności:

• zamachu na: niepodległość lub integralność Rzeczypospolitej Polskiej, konstytucyjny ustrój państwa lub konstytucyjne organy Rzeczypospolitej Polskiej, życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,

• ze szczególnym okrucieństwem,

• wzięcia lub przetrzymania zakładnika albo w związku z wzięciem zakładnika,

• uprowadzenia statku wodnego lub powietrznego,

• z użyciem broni palnej, materiałów wybuchowych albo łatwopalnych,

• podczas uprzedniego lub obecnego pozbawienia wolności stwarzał zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego lub aresztu śledczego w ten sposób, że:

• był organizatorem lub aktywnym uczestnikiem zbiorowego wystąpienia w zakładzie karnym lub areszcie śledczym,

• dopuścił się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub inną osobę zatrudnioną w zakładzie karnym lub areszcie śledczym,

• był sprawcą zgwałcenia albo znęcał się nad skazanym, ukaranym lub tymczasowo aresztowanym,

• uwolnił się lub usiłował uwolnić się z zakładu karnego typu zamkniętego lub aresztu śledczego albo podczas konwojowania poza terenem takiego zakładu lub aresztu;

W oddziale lub celi dla tzw. „niebezpiecznych” można osadzić też skazanego za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw.

W podobnych przypadkach oraz w sytuacji podejrzenia o najcięższe, wymienione powyżej przestępstwa, można osadzić również osobę tymczasowo aresztowaną, którą umieszcza się w wyznaczonym oddziale lub celi aresztu śledczego w warunkach zapewniających wzmożoną ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo tego aresztu. W jednym i drugim przypadku, do kategorii więźniów stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa aresztu lub zakładu, kwalifikacji dokonuje komisja penitencjarna w więzieniu, w którym przebywa osadzony. Decyzja kwalifikacyjna jest weryfikowana nie rzadziej niż co 3 miesiące.

Więźniowie zakwalifikowani do tzw. kategorii „niebezpiecznych”, przebywają w specjalnych warunkach, spełniających względy bezpieczeństwa. Cele mieszkalne oraz miejsca i pomieszczenia wyznaczone do pracy, nauki, przeprowadzania spacerów, widzeń, odprawiania nabożeństw, spotkań religijnych i nauczania religii oraz zajęć kulturalno – oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu musy być wyposażone w odpowiednie zabezpieczenia techniczno – ochronne. Pozostają one zamknięte całą dobę i są częściej kontrolowane niż te, w których przebywają inni więźniowie.

Mogą uczyć się, pracować, uczestniczyć w nabożeństwach, spotkaniach religijnych i nauce religii oraz korzystać z zajęć kulturalno – oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu, tylko w oddziale, w którym są osadzeni.

Poruszanie się więźniów niebezpiecznych po terenie zakładu karnego lub aresztu odbywa się pod wzmocnionym dozorem i jest ograniczone tylko do niezbędnych potrzeb. Również spacery, widzenia i kontakty z przedstawicielami różnych instytucji odbywają się pod wzmocnionym dozorem ze strony funkcjonariuszy Służby Więziennej. Widzenia mogą być udzielane w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt, jeżeli zachodzi poważne zagrożenie bezpieczeństwa osób odwiedzających. Decyzje w tej sprawie podejmuje dyrektor zakładu karnego. W innych przypadkach widzenia odbywają się bez tego typu ograniczeń.

Nie mogą też mieć kontaktu z więźniami, których nie zakwalifikowano, jako stwarzających poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu. Więźniowie „niebezpieczni” nie mogą korzystać z własnej odzieży i obuwia.

Wszystkie cele, gdzie przebywają więźniowie stwarzający poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu wyposaża się w szczególności w:

• wewnętrzne kraty zainstalowane za drzwiami wejściowymi i przed otworami okiennymi;

• siatki, a w miarę potrzeb również w przesłony, na zewnątrz otworów okiennych;

• kraty okienne ze stali o podwyższonej wytrzymałości na przecinanie lub zabezpieczone elektronicznie;

• sprzęt kwaterunkowy mocowany trwale do ścian i podłóg.

Cele przeznaczone dla osadzonych wymagających osadzenia w wyznaczonym oddziale lub celi, nie mogą być zlokalizowane przy ścianach stanowiących linię zewnętrzną ogrodzenia ochronnego. Okna tych cel podlegają stałej obserwacji przez funkcjonariusza pełniącego służbę na posterunku. Lokalizacja cel dla osadzonych niebezpiecznych jest dopuszczalna na najwyższej kondygnacji, na parterze oraz w narożnikach budynków mieszkalnych i przy klatkach schodowych, jeżeli zabezpieczenia techniczno-ochronne, odpowiednio stropu, podłóg lub ścian cel, uniemożliwiają dokonanie z niej ucieczki. Każda cela jest dodatkowo monitorowana i wyposażone w kamery telewizyjne.

W czasie wykonywania obowiązków służbowych w bezpośrednim kontakcie z osadzonym niebezpiecznym funkcjonariusze (w oddziałach, dozorujący, konwojujący) pełnią służbę w kamizelkach ochronnych i są wyposażeni w osobiste sygnalizatory alarmowe, środki przymusu bezpośredniego oraz środki ochrony osobistej.

Więźniowie niebezpieczni poruszają się po terenie zakładu lub aresztu pojedynczo. Tylko w niektórych przypadkach dopuszcza się ich poruszanie w grupach, nie większych jednak niż trzyosobowe. Zawsze pozostają, poza celą mieszkalną pod stałym i bezpośrednim dozorem co najmniej dwóch funkcjonariuszy.

Plac spacerowy dla niebezpiecznych zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający samowolne jego opuszczenie, w szczególności poprzez przykrycie placu siatką, prętami lub drutem.

Więzień niebezpieczny nie może być zatrudniony przy pracach wymagających posługiwania się przedmiotami niebezpiecznymi, przy obsłudze maszyn i urządzeń umożliwiających wyrób takich przedmiotów niebezpiecznych, na stanowiskach umożliwiających spowodowanie pożaru, wybuchu lub innych zdarzeń groźnych dla bezpieczeństwa zakładu oraz w miejscach umożliwiających ucieczkę lub niekontrolowane kontaktowanie się z innymi osobami..

Największą liczbę więźniów niebezpiecznych stanowią osoby, które w przeszłości dokonały napaści na funkcjonariuszy, popełnili przestępstwa ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem lub przetrzymywaniem zakładnika, w związku z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych, w związku z organizowaniem lub byciem uczestnikiem zbiorowego wystąpienia, w związku ze zgwałceniem lub znęcaniem nad skazanym, w związku z próbą uwolnienia się z zakładu karnego typu zamkniętego lub aresztu śledczego albo podczas konwojowania.

Przebywający w oddziałach dla „niebezpiecznych” to najgroźniejsi przestępcy z grup zorganizowanych, związków o charakterze zbrojnym, popełniający przestępstwa o charakterze mafijnym, dopuszczający się czynów terrorystycznych, szczególnie okrutni zabójcy, byli uciekinierzy z więzień.