Zasady przedłużania pobytu w schroniskach dla nieletnich wciąż nie zawierają podstawowych gwarancji, które są obecne w podobnych przepisach dotyczących dorosłych. Dwa lata temu ETPC wydał wyrok przeciwko Polsce, gdzie wskazał, że sąd powinien okresowo kontrolować, czy wciąż istnieją podstawy do pobytu nieletniego w schronisku. Ale nie pociągnęło to za sobą zmiany ustawy. Helsińska Fundacja Praw Człowieka skierowała do Senatu petycję o podjęcie prac nad zmianą zasad przedłużania pobytu w schroniskach dla nieletnich.

Naruszenie prawa do wolności osobistej

W czerwcu 2015 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Grabowski przeciwko Polsce, w którym stwierdził naruszenie przez Polskę prawa do wolności osobistej (art. 5 Konwencji) wobec skarżącego. Siedemnastoletni wówczas Maksymilian Grabowski został zatrzymany przez policję pod zarzutem popełnienia rozboju. Sąd wszczął postępowanie w tej sprawie i zdecydował o umieszczeniu nastolatka w schronisku dla nieletnich, ale legalność jego pobytu nie została następnie zweryfikowana, mimo złożenia stosownego wniosku przez obrońcę M. Grabowskiego. Sąd uznał bowiem, że ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, po skierowaniu sprawy nieletniego na rozprawę, nie wymaga wydania odrębnego postanowienia o przedłużeniu okresu pobytu w schronisku. W efekcie mężczyzna spędził w nim 5 miesięcy więcej niż powinien.

W świetle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich okres pobytu w schronisku dla nieletnich nie może trwać dłużej niż 3 miesiące przed skierowaniem sprawy na rozprawę. Potem nie jest wymagane osobne postanowienie o przedłużaniu pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich. Sąd rodzinny powinien jedynie baczyć, aby okres pobytu nieletniego w schronisku nie przekroczył jednego roku. Po zapadnięciu wyroku ETPC, przepisy te nie zostały znowelizowane, choć Trybunał wskazał, że sąd powinien okresowo kontrolować, czy wciąż istnieją podstawy do pobytu nieletniego w schronisku.

Wyrok Strasburga to nie koniec? Niezbędne kolejne zmiany przepisów

Pomimo upływu prawie dwóch lat od wydania wyroku przez ETPC nie doszło do wystarczającej zmiany prawa, która wypełniłaby wytyczne Trybunału.

Władze polskie w celu upowszechnienia standardów wynikających z wyroku przesłały je do sądów, a także przeprowadzono szkolenia w zakresie praw nieletnich. Zgodnie z deklaracjami rządu zmiana Regulaminu urzędowania sądów powszechnych ma stanowić prawną barierę przed tym, aby nie powtarzały się sytuacje takie, jak ta badana przez ETPC.

W ocenie HFPC gwarancje lepszego przestrzegania praw nieletnich w zakresie umieszczania ich w schroniskach powinny się znaleźć w ustawie, a nie tylko w regulaminie sądów. Komitet Ministrów Rady Europy słusznie bowiem wskazał, że podjęte przez Polskę kroki wciąż nie są wystarczające do pełnego wykonania wyroku Trybunału i niezbędne są dalsze zmiany prawa w obrębie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Nie nastraja optymistycznie fakt, że obecnie nie ma konkretnych propozycji legislacyjnych w tym zakresie. W efekcie Komitet Ministrów wciąż nie zakończył kontroli wykonania przez polskie władze wyroku Grabowski przeciwko Polsce, ale grozi to też kolejnymi przegranymi w analogicznych sprawach przed ETPC.