W 1997 r. przyjęto jednak ustawę o bezpieczeństwie imprez masowych. W przepisach tych stadion wyodrębniono jako przestrzeń życia społecznego, w której funkcjonują osobne przepisy. Choć po przyjęciu ustawy liczba incydentów na stadionach ponownie zaczęła maleć, to nie rozwiązano problemów społecznych, z których ta przemoc się brała – uważa socjolog z UW. Dlatego jego zdaniem przemoc, która na stadionach nie znajdowała ujścia, coraz częściej wydostawała się poza stadiony.

Zdaniem badacza z UW błędem jest, że nie zbadano przyczyny przemocy stadionowej. „Może to był efekt tego, że transformacja to moment anomii, kiedy nie ma jasnych reguł postępowania. Może dlatego stadiony stały się enklawą, gdzie można było sobie pozwolić na więcej?” - zastanawia się dr Grodecki.

Przygotowania na EURO

Socjologowie zwracają uwagę, że podejście do przemocy stadionowej zmieniło się w 2007 r., kiedy zapowiedziano, że Polska i Ukraina zorganizują Euro 2012. Polska w ciągu tych kilku lat musiała pokazać UEFA, że jest w stanie spełnić rygorystyczne wymagania - także prawne - i zostać organizatorem tak dużego wydarzenia.

A niestety wybryki polskich chuliganów, o których zaczęło być głośno też poza granicami kraju, psuły obraz Polski jako kraju, do którego warto przyjechać na Euro.

Chuligan jako "chłopiec do bicia

Dr Grodecki dodał, że pojawiło się wtedy zjawisko znane jako "panika moralna". "A to znaczy, że media przedstawiają obraz jakiejś grupy – w tym przypadku kibiców - jako bardzo niebezpiecznej dla społeczeństwa. Pojawia się wtedy w społeczeństwie niechęć do tej grupy i jej członkowie są stygmatyzowani" - wytłumaczył socjolog.

"W związku z paniką moralną karanie kibiców stało się dla polityków łakomym kąskiem - prostym narzędziem do kształtowania wizerunku polityków jako twardych i nieustępliwych" - ocenił dr Grodecki.

Karanie grupowe

Skutkiem tego było w 2009 r. uchwalenie nowej ustawy o imprezach masowych. "To ustawa bardzo restrykcyjna. Zawierała trzy razy więcej artykułów, niż poprzednia ustawa" - opowiedział socjolog. Przypomniał, że za mniejsze przewinienia zaczęto stosować zakazy stadionowe. Wojewodowie natomiast dostali narzędzie, by stosować kary grupowe - np. zamykać stadiony dla publiczności czy karać finansowo kluby.

Szara strefa kibica

Choć po Euro 2012 r. państwo przestało aż tak manifestować swoją walkę z chuliganami, to ustawa z 2009 r. ciągle obowiązuje. A zdaniem socjologów z UMK i z UW wcale nie jest ona najlepszym narzędziem do zapobiegania wybrykom chuliganów.

„Przemoc pozostała, ale zmienił się jej charakter. Ona ze stadionów przeszła do szarej strefy” - opowiedział dr Grodecki. Socjologowie podali przykład, że główna aktywność grup chuligańskich przeniosła się teraz na ulice oraz na mecze klubów z niższych lig. A tzw. ustawki, czyli walki kibiców, odbywają się teraz w lasach.

Gąbka, której trudno dać wycisk

Mateusz Grodecki dodaje, że z przemocą wśród chuliganów jest jak z wilgotną gąbką. Jak się ją przyciśnie w jednym miejscu, to woda przesiąknie do innej części gąbki. Wcale więc gąbka nie stanie się suchsza. Jego zdaniem przemocy łatwiej było przeciwdziałać, jeśli znajdowała ujście na stadionach, wokół meczów. A teraz uwidacznia się w momentach i w formach, które trudniej kontrolować.

„Siła grup chuligańskich znacząco wzrosła, podobnie jak wpływy na wiele obszarów życia społecznego w tym również na to, co się dzieje na trybunach”- skomentował Antonowicz.

Solidarni z chuliganami sami "chuliganieją"

Zdaniem Grodeckiego obecna ustawa "stadionowa" jest zbyt restrykcyjna i w następnych latach warto rozważyć jej załagodzenie. "Zamiast stosować kary zbiorowe, warto skupić się na karach indywidualnych. Państwo jest już na tyle silne, że jest w stanie wyłapywać pojedynczych chuliganów, którzy łamią prawo i przez to uświadamiać wszystkim nieuchronność kary" - ocenił socjolog.

Według niego natomiast sankcje zbiorowe powodują bunt całej grupy kibiców i solidarność w ramach wykluczonej grupy. A co za tym idzie - niechęć wobec państwa i jego narzędzi.

(PO)za nawiasem

"Atakując chuliganów, usunięto tę grupę poza nawias. A poza tym nawiasem ludzie ci spotykali podobnych sobie i uczyli się działania poza systemem prawnym. Dlatego z czasem grupy chuliganów zaczęły się coraz bardziej zakorzeniać się w świecie podziemnym, przestępczym" - powiedział Mateusz Grodecki. Jak zwrócił uwagę, policja coraz częściej informuje o rozbiciu zorganizowanych grup przestępczych, które powstały na kanwie grup chuligańskich. "To, że takie grupy istnieją, to efekt niedopasowanej do potrzeb polityki państwa" - uznał socjolog.

"Jest to pod każdym względem społecznie dysfunkcjonalne i powoduje, że problem który dziesięć lat temu można było relatywnie spokojnie rozwiązać, teraz urósł do rozmiarów, które będę wymagały znacznie więcej czasu, publicznych zasobów i mądrej polityki, aby ograniczyć zjawisko zorganizowanej przestępczości, która wyrosła na bazie ruchu chuligańskiego" - skomentował Dominik Antonowicz.

PAP - Nauka w Polsce, Ludwika Tomala