Sygn. akt III AUa 746/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku Z. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym

na skutek apelacji wnioskodawcy Z. Ś.

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie Wydziału IV Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 marca 2012 r. sygn. akt IV U 979/11

I.  o d d a l a apelację,

II.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Krakowie na rzecz adw. P. S. kwotę 120 zł oraz 23 % tej kwoty jako podatek od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sygn. akt III AUa 746/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 16 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Tarnowie – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie Z. Ś. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. z dnia 19 października 2011r., odmawiającej wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych oraz przyznał od Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Tarnowie na rzecz adw. P. S. kwotę 73,80 zł, w której zawarty jest podatek VAT tytułem zwrotu nieopłaconych kosztów zastępstwa procesowego udzielonego Z. Ś. z urzędu.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca Z. Ś. w dniu 17 stycznia 2012r osiągnął 55 lat życia. Na dzień 1 stycznia 1999r. legitymuje się ogólnym stażem pracy w wymiarze 20 lat, 8 miesięcy i 28 dni okresów składkowych oraz 3 miesięcy, 25 dni okresów nieskładkowych, tj. stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 21 lat i 3 dni. Odwołujący przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa. We wniosku z dnia 23 sierpnia 2011r. odwołujący wniósł o przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury. Zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. odmówił Z. Ś. przyznania prawa do emerytury ponieważ wnioskodawca nie osiągnął wymaganego przepisami prawa wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat, na dzień 1 stycznia 1999r. nie legitymował się 25- letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy, odwołując się do treści art. 184, art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. Nr 8, poz.43 ze zm.) zaakcentował, iż na dzień złożenia wniosku o emeryturę wnioskodawca ukończył dopiero 55 lat życia, na dzień wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych legitymował się ogólnym stażem ubezpieczeniowym w wymiarze 21 lat i 3 dni, przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa, wobec czego nie spełnił wszystkich przesłanek warunkujących w myśl w/w przepisów przyznanie mu prawa do emerytury. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy nie badał już przesłanki w postaci wykonywania pracy w warunkach szczególnych, albowiem nawet gdyby uznać ewentualne spełnienie tejże przesłanki, to i tak nie dawałoby to możliwości przyznania wnioskodawcy emerytury, wobec nie osiągnięcia wieku emerytalnego, nie wykazania 25 letniego stażu ubezpieczeniowego, przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożenia wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa, a żądanie wnioskodawcy dotyczyło przyznania emerytury. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy oddalił odwołanie na zasadzie art. 477 14 § 1 k.p.c. O kosztach zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu orzekł na podstawie § 12 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. Nr 163, poz. 1348ze zm.).

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca Z. Ś. zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, a to art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W oparciu o tak sformułowany zarzut wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania oraz zasądzenie kosztów udzielonej pomocy prawnej z urzędu. W uzasadnieniu apelacji wskazał, że jego zdaniem spełnia wszystkie przesłanki do przyznania mu wcześniejszej emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W rozpatrywanej sprawie w pierwszym względzie podkreślić należy, iż jej rozstrzygniecie zależało od ustalenia czy na gruncie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) w zw. z treścią § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) możliwe jest uzyskanie przez wnioskodawcę Z. Ś. jako osobę urodzoną po dniu 31 grudnia 1948 r. prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 w/w ustawy, przedmiotowa emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. W myśl art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Zgodnie z dyspozycją § 1 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Stosownie zaś do § 1 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia, właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2). Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia (§ 3). Zgodnie z § 4 ust. 1 niniejszego rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (zobacz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz. 638 i z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003, nr 17, poz. 419).

Przepisy regulujące postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym nie mają zastosowania w postępowaniu sądowym, które regulowane jest przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Ewentualne ograniczenia dowodowe mogą zatem wynikać jedynie z przepisów tego kodeksu, przy czym przepisy regulujące postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477 8 i następne k.p.c.) nie zawierają dodatkowych ograniczeń w stosunku do przepisów ogólnych regulujących postępowanie dowodowe (art. 235-309 k.p.c.). Powyższe oznacza, iż fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także zeznaniami świadków czy opiniami biegłych, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 sierpnia 2006 r., I UK 27/06, OSNP 2007/15-16/235, z dnia 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239, z dnia 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342 oraz z dnia 14 czerwca 2006 r., I UK 115/06, OSNP 2007/17-18/257).

Jednocześnie należy zauważyć, iż prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego ustala i świadczenia te wypłaca organ rentowy, o czym stanowi explicite art. 68 ust. 1 lit. b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74 ze zm.), a wydawane w tym przedmiocie decyzje mają charakter deklaratoryjny. Organ rentowy stwierdza bowiem jedynie czy zostały spełnione ustawowe warunki nabycia prawa do wnioskowanego świadczenia, które w rozpatrywanym przypadku zostały określone w ramach powołanego art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Warunki nabycia prawa do wnioskowanego świadczenia muszą być spełnione łącznie w chwili orzekania przez organ rentowy o prawie ubezpieczonego do tego świadczenia. Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia rentowego wszczynane jest bowiem w rezultacie odwołania wniesionego przez ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem ma charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem – zarówno w kontekście formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. W tym aspekcie postępowanie sądowe jest postępowaniem kontrolnym. Jak wielokrotnie akcentował Sąd Najwyższy, badanie owej legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Innymi słowy, o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa. Postępowanie dowodowe przed sądem jest bowiem postępowaniem sprawdzającym, tj. weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy.

Na gruncie niniejszej sprawy bezspornym jest, że odwołujący nie spełnił przesłanek wynikających z powołanych wyżej przepisów, warunkujących prawo do wcześniejszej emerytury. Nie ukończył bowiem wieku 60 lat, zgodnie z § 4 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, na dzień 1 stycznia 1999r. nie legitymuje się co najmniej 25- letnim okresem składkowym i nieskładkowym, jak tego wymaga przepis art. 184 ust. 1 pkt. 2 w związku z art. 27 pkt. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz wbrew dyspozycji art. 184 ust. 2 tej ustawy, przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa. Tymczasem o uprawnieniach do wcześniejszej emerytury decyduje łączne spełnienie wszystkich warunków określonych w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Niespełnienie chociażby tylko jednego z ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje brak konieczności rozważania istnienia pozostałych.(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2007 r. I UK 62/07, OSNP 2008/17-18/269).

Tak bowiem jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych nie jest przy tym dopuszczalne wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa doświadczenia i przyznającego to świadczenie pod warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości.(wyrok SN z dnia 9.02.2010r., I UK 262/09 Lex nr 585728).

W konkluzji powyższych rozważań stwierdzić należy, iż zaskarżony wyrok oparty został na niewadliwych ustaleniach faktycznych i jest zgodny z prawem, a apelacja jako nie zawierająca usprawiedliwionych zarzutów podlegała oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c. O kosztach zastępstwa procesowego udzielonego odwołującemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie §12 ust. 2 w związku z§ 13 ust. 1 pkt.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu( Dz. U. nr 163, poz.1348 ).