Sygn. akt VU 11/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący SSR del. Urszula Sipińska-Sęk

Protokolant st. sekr. sądowy Zofia Aleksandrowicz

po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku K. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o emeryturę

na skutek odwołania K. S. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział wT.

z dnia 22 listopada 2013 r. sygn. (...)

oddala odwołanie.

Sygn. akt V U 11/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 listopada 2013r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy K. S. (1) prawa do emerytury, podnosząc iż nie udowodnił wymaganych przepisami 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W odwołaniu wniesionym od powyższej decyzji w dniu 6 grudnia 2013r. K. S. (2) wniósł o jej zmianę, zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach okresu działalności gospodarczej od 1991r. do 1996r. i przyznanie prawa do emerytury.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. Podniósł, iż brak podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do pracy w szczególnych warunkach okresu działalności gospodarczej od dnia 15 maja 1991r., gdyż pracą w warunkach szczególnych jest jedynie praca świadczona w ramach pracowniczego stosunku pracy.

Na rozprawie w dniu 23 kwietnia 2014r. zmienił stanowisko w sprawie, a mianowicie nie wnosił o zaliczenie do pracy w szczególnych warunkach okresu działalności gospodarczej i w związku z powyższym cofnął wniosek o przesłuchanie świadków U. J. i B. P. na okoliczność pracy wykonywanej w ramach działalności gospodarczej.

Wniósł natomiast o zaliczenie do szczególnego stażu pracy okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. na stanowisku montera instalacji wodno-kanalizacyjnych w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r. oraz w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r.

Organ rentowy odmówił zaliczenia wnioskodawcy do szczególnego stażu pracy okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r. z uwagi na nie przedłożenie świadectwa pracy w warunkach szczególnych oraz okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r. z uwagi na to, że wnioskodawca był wówczas członkiem Spółdzielni.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

K. S. (1), urodzony w dniu (...), złożył w dniu (...). wniosek o emeryturę. Wnioskodawca był członkiem otwartego funduszu emerytalnego, ale w dniu (...) złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa..

(dowód: wniosek o emeryturę – k. 1-3 akt emerytalnych)

Na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca legitymował się okresem ubezpieczenia w rozmiarze 27 lat 1 miesiąca i 9 dni, w tym stażem pracy w szczególnych warunkach wynoszącym 9 lat, 10 miesięcy i 10 dni.

(dowód: decyzja z dnia 22.11. 2013r. – k. 34 akt emerytalnych).

Organ rentowy nie zaliczył wnioskodawcy do pracy w szczególnych warunkach:

- okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. na stanowisku montera instalacji wodno-kanalizacyjnych w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r.

- okresu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r.

- okresu prowadzenia działalności gospodarczej od dnia 15 maja 1991r. do 1996r. ;

(okoliczność bezsporna)

Wnioskodawca w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. na stanowisku montera urządzeń i instalacji wodno-kanalizacyjnych. Do podstawowych stałych obowiązków wnioskodawcy w spornym okresie należało montowanie zewnętrznych instalacji wodno-kanalizacyjnych w głębokich wykopach ziemnych oraz montowanie wewnętrznych instalacji wodno-kanalizacyjnych w nowo wybudowanych budynkach użytkowych. W budynkach wnioskodawca zakładał także instalacje centralnego ogrzewania oraz montował umywalki, sedesy, brodziki, wanny, krany . Prace przy montażu instalacji wodno-kanalizacyjnych w głębokich wykopach zajmowały wnioskodawcy średnio połowę obowiązującego go czasu pracy, a drugą połową czasu skarżący spędzał przy montażu instalacji wewnątrz budynków oraz przy montowaniu umywalek, wanien, sedesów, brodzików, kranów .

(dowód: zeznania świadka W. L. - protokół rozprawy z dnia 23 kwietnia 2014r. od minuty 18:03 do minuty 23:03, zeznania świadka W. B. - protokół rozprawy z dnia 23 kwietnia 2014r. od minuty 23:33 do minuty 28:00, umowa o pracę – k. 29 akt, angaż z 5.07.1975r. – k. 30 akt, zaświadczenie o zatrudnieniu z dnia 22.01.2014r. – k. 31 akt, zeznania wnioskodawcy – k. 80-81 akt, świadectwo pracy z dnia 28 lutego 1977r. – akta osobowe)

W okresie od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r. wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. na stanowisku kierownika instalacji budowlanych wodno-kanalizacyjnych i centralnego ogrzewania. Spółdzielnia prowadziła własne gospodarstwo rolne i zajmowała się hodowlą zwierząt (trzoda chlewna, bydło), świadczyła również usługi budowlane na rzecz innych podmiotów.

Wnioskodawca w całym okresie zatrudnienia był jednocześnie członkiem Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D.. Wszystkie osoby zatrudnione w Spółdzielni były jednocześnie jej członkami. Członkostwo w Spółdzielni było warunkiem zatrudnienia. W związku z wstąpieniem do Spółdzielni każdy członek Spółdzielni musiał wnieść udział pieniężny, brał udział w zebraniach władz Spółdzielni i był wynagradzany zgodnie z regulaminem obowiązującym w Spółdzielni..

Do stałych obowiązków wnioskodawcy w okresie zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. należało nadzorowanie wszystkich pracowników budowlanych. Wnioskodawca nadzorował od podstaw budowę nowych budynków na terenie Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej tj. budynku mieszkalno-biurowego, bukaciarni (obora dla bydła), wiaty magazynowej oraz Domu Nauczyciela w P. od momentu ich wznoszenia aż do momentu oddania do użytku. Wnioskodawca sprawował także nadzór budowlany przy remontach budynków gospodarczych Spółdzielni ( np. chlewni ) Pracownicy, których nadzorował wnioskodawca wykonywali instalacje wodno-kanalizacyjne oraz sanitarne zarówno na zewnątrz ( w głębokich wykopach) jak i wewnątrz budynków oraz inne prace budowlane: rozbierali stare budynki, wykonywali zbrojenia, robili beton oraz pustaki, wznosili nowe budynki (murarze), wykonywali stropy i więźby dachowe, wylewali posadzki betonowe, kładli tynki wewnątrz nowo wybudowanych budynków, rozprowadzali instalacje elektryczne, instalacje c.o.

(dowód: zeznania świadka B. M. – k. 78-79 akt, zeznania świadka R. S. – k. 79 akt, zeznania świadka A. P. – k. 79-80 akt

, zeznania wnioskodawcy – k. 80-81 akt)

W dniu 12 listopada 2013r. likwidator Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. R. N. wystawił K. S. (1) na jego wniosek, w oparciu o dokumenty, którymi dysponował wnioskodawca w postaci kosztorysu budowy i protokołu odbioru robót, świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym zaświadczył, że wnioskodawca w okresie od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości, produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na wydziałach i oddziałach, na których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A dziale XIV poz. 24 pkt 1 stanowiącym załącznik do Uchwały Zarządu (...) z dnia 25 lipca 1983r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy spółdzielczości rolniczej na stanowisku kierownika instalacji budowlanych wodno-kanalizacyjnych i c.o.

(dowód: świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 12 listopada 2013r. – k. 76, kosztorys budowlany – k.69-75 odwrót akt, zeznania świadka R. N. – k. 79 akt)

W okresie od dnia 1 lipca 1981r. do dnia 10 maja 1991r. K. S. (1) pracował na podstawie umowy o pracę, w pełnym wymiarze czasu pracy, w Gminnej Spółdzielni (...) w Ż. na stanowisku starszego magazyniera towarów masowych.

(dowód: świadectwo pracy z dnia 16 maja 1991r.

Okres ten został wnioskodawcy zaliczony do pracy w szczególny6ch warunkach (okoliczność bezsporna).

W okresie od dnia 15 maja 1991r. do dnia 31 grudnia 1998r. wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży hurtowej i detalicznej oraz objazdowego handlu towarami masowymi, sprzedaży paliwa, artykułów do produkcji rolnej, środków chemicznych, materiałów budowlanych, skupu płodów rolnych i ogrodniczych oraz runa leśnego, skupu złomu oraz artykuły spożywcze. Wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą na terenie bazy magazynowej należącej do Gminnej Spółdzielni (...) w Ż., którą wydzierżawił na czas nieokreślony z dniem 10 maja 1991r. Warunkiem wydzierżawienia bazy w Ż. była kontynuacja przez dzierżawcę K. S. (1) sprzedaży towarów masowych nie w mniejszym asortymencie niż w dacie podpisania umowy dzierżawy. Wraz z obiektami bazy wnioskodawca przejął od spółdzielni towary masowe znajdujące się na jej stanie.

(dowód: zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej z dnia 15 kwietnia 1991r. – k. 3 akt, umowa dzierżawy z dnia 10 maja 1991r. – k. 4-6 akt)

Sąd Okręgowy dokonał oceny dowodów i zważył co następuje :

Odwołanie nie jest uzasadnione.

Stosownie do art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

W świetle powyższych regulacji żądanie wnioskodawcy należało zatem rozpoznać w aspekcie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 z późn. zm.), zwanego dalej rozporządzeniem.

Z treści § 4 tego rozporządzenia wynika, iż pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w Wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1.  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2.  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Ten „wymagany okres zatrudnienia” to okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia (§ 3 rozporządzenia), natomiast pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tegoż aktu (§ 1 i § 2 rozporządzenia).

W przedmiotowej sprawie kwestią sporną między stronami było to, czy wnioskodawca posiada wymagany 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach. Spełnienie pozostałych przesłanek nie było przedmiotem sporu, a jednocześnie nie budzi żadnych wątpliwości – wnioskodawca ma wymagany 25-letni okres zatrudnienia, ukończył 60 lat i nie jest członkiem OFE.

Organ rentowy zakwestionował możliwość zaliczenia wnioskodawcy do szczególnego stażu pracy:

- okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. na stanowisku montera instalacji wodno-kanalizacyjnych w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r.

- okresu członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r.

- okresu prowadzenia działalności gospodarczej od dnia 15 maja 1991r. do 1996r. ;

Stanowisko organu rentowego jest uzasadnione.

Sąd w oparciu o zeznania świadków W. L. oraz W. B. ustalił charakter zatrudnienia wnioskodawcy w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r. Świadkowie w spornym okresie pracowali razem z wnioskodawca w tej samej firmie i na tym samym stanowisku montera instalacji wodno-kanalizacyjnych i sanitarnych. A zatem dysponowali bezpośrednią i co za tym idzie szczegółową wiedzą co do codziennych, stałych obowiązków pracowniczych wnioskodawcy. Analiza zeznań świadków wskazuje na to, że wnioskodawca w w/w okresie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Oprócz bowiem wykonywania prac o takim charakterze, do których niewątpliwie należy zaliczyć montaż instalacji wodno-kanalizacyjnych w głębokich wykopach, jako prace wymienione w wykazie A dziale V poz. 1 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów, wykonywał także prace nie wymienione w wykazie A, które takiego szkodliwego wpływu na jego zdrowie nie miały. Do tych prac należy zaliczyć montowanie instalacji wodno-kanalizacyjnej oraz centralnego ogrzewania wewnątrz budynku oraz tzw. biały montaż czyli montowanie umywalek, wanien, sedesów, prysznicy i armatury. Wprawdzie wnioskodawca zaprzeczył, aby wykonywał tzw. biały montaż, ale wobec odmiennych zeznań świadków jego zeznania w tej części należy uznać za gołosłowne. Poza tym okoliczność ta nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, gdyż także pozostałe wykonywane przez wnioskodawcę prace wewnątrz budynków, wykonywaniu których nie zaprzeczał, polegające na montażu instalacji wodno-kanalizacyjnych i instalacji centralnego ogrzewania nie były pracami w warunkach szczególnych.

Pracami w warunkach szczególnych zgodnie z wykazem A dział V poz. 1 nie są bowiem wszystkie roboty wodnokanalizacyjne, ale tylko takie, które są wykonywane w głębokich wykopach. Sąd akceptuje utrwalone stanowisko judykatury, że występujący w zwrocie: „roboty kanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach” spójnik „oraz” decyduje o tym, iż rzeczowniki po obu jego stronach pozostają w łączności miejsca, czasu lub akcji. Dla zrozumienia treści tego przepisu należy również uwzględnić nie tylko wykładnię gramatyczną, ale kształt stylistyczny tekstu i szyk wyrazów pamiętając, że w języku polskim przy swobodnym szyku wyrazów informacje najistotniejsze często umieszczane są na końcu wypowiedzi. Nadto przepis prawa pozytywnego stanowi egzemplifikację określonej normy, w tym przypadku normy, zgodnie z którą z tytułu pracy w szczególnych warunkach przysługują dodatkowe uprawnienia. Przepis aktu niższego rzędu, stanowiący podstawę takich ustaleń, musi zatem opisywać sytuację odpowiadającą definicji pracy w szczególnych warunkach zawartej w ustawie, czyli pracę o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz znacznym stopniu uciążliwości albo wymagającą wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Nie może to być praca zwyczajna i powszechna, taka jaka praca montera instalacji sanitarnych (hydraulika), polegająca na montowaniu instalacji grzewczych, wodnokanalizacyjnych i gazowych w budynkach mieszkalnych, biurowych, przemysłowych. Roboty wodnokanalizacyjne wykonywane w takich warunkach nie mają cechy warunków szczególnych, które uzyskują dopiero poprzez opisanie ich okolicznikiem miejsca „w głębokich wykopach”. Wniosek ten wspiera wykładnia historyczna. Już bowiem w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 roku w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.) wymienieni zostali jako pracownicy zatrudnieni przy robotach wodno-kanalizacyjnych oraz budowie rurociągów w głębokich wykopach: kopacze, rozpieracze, murarze kanałowi, spoiniarze, układacze przewodów, spawacze, monterzy kanałowi (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 marca 2009r., II UK 269/08, L.).

Konkludując, roboty wodnokanalizacyjne, o których mowa w pkt 1 dziale V wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku, muszą być wykonywane w głębokich wykopach, tj. przy instalacjach znajdujących się poniżej gruntu, w sieciach kanalizacyjnych, studzienkach, instalacjach podziemnych. Identyczne zapatrywania wyraził Sąd Najwyższy w tezie 4. wyroku z dnia 27 stycznia 2012 roku w sprawie sygn. akt II UK 103/11 (LEX nr 1130388).

Tymczasem wnioskodawca nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wyłącznie prac wodnokanalizacyjnych w głębokich wykopach ziemnych. Przyznali to zarówno świadkowie jak i sam wnioskodawca. Ich zeznania różniły się tylko co do stosunku robót wodnokanalizacyjnych w głębokich wykopach do tych wykonywanych w budynkach. Co nie zmienia faktu, że wnioskodawca nie wykonywał wyłącznie prac wodnokanalizacyjnych w głębokich wykopach. I tak świadek W. B. zeznał, że prac monterskich wykonywanych wewnątrz budynków było zdecydowanie więcej, niż tych wykonywanych w głębokich wykopach. Z kolei świadek W. L. zeznał, że prac monterskich wykonywanych wewnątrz budynku było tyle samo, co prac na zewnątrz przy montażu rur wodno-kanalizacyjnych w głębokich wykopach. Wnioskodawca natomiast twierdził, iż montaż rur w głębokich wykopach zajmował mu aż 85% obowiązującego go czasu pracy, a pozostałe prace tylko 15% czasu. W świetle zeznań świadków, którzy nie potwierdzili takiego podziału czasu na prace w głębokich wykopach oraz pozostałe prace montażowe wewnątrz budynku, Sąd odmówił w tej części wiary zeznaniom wnioskodawcy jako odosobnionym. Ponieważ świadek W. B. nie był w stanie precyzyjnie określić ile czasu zajmowały poszczególne prace, Sąd w zakresie podziału obowiązków pracowniczych wnioskodawcy oparł się na zeznaniach W. L..

Skoro zatem wnioskodawca w okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w okresie od dnia 17 czerwca 1974r. do dnia 28 lutego 1977r. wykonywał w ramach dnia roboczego oprócz prac w warunkach szkodliwych (roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach), także prace nie zaliczane do prac w warunkach szczególnych zgodnie z wykazem A (montowanie instalacji wodnokanalizacyjnych w budynkach, zakładanie instalacji centralnego ogrzewania w budynkach oraz hydrauliki w budynkach), to nie można uznać że pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Jest to zaś warunek niezbędny do zaliczenia danego okresu pracy do pracy w warunkach szczególnych.

Zgodnie bowiem z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia.

Przypomnieć należy, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, Lex nr 950426).

W judykaturze ugruntowane jest stanowisko, że nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów - wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu - pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymaganej do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym - innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, postanowienie Sądu Najwyższego z 16 października 2012r., I UK 287/12).

Również fakt dysponowania przez świadków świadectwami pracy w warunkach szczególnych wystawionymi przez pracodawcę (...) (k. 35 i 36 akt) potwierdzającymi, że w okresie zatrudnienia (także w okresie zatrudnienia wnioskodawcy) wykonywali stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace wodno-kanalizacyjne w głębokich wykopach wymienione w wykazie A dziale V poz.1, nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy, jak chce skarżący. Świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym, a zatem nie korzysta z domniemania prawdziwości tego co zostało w nim zaświadczone. Świadectwo jako dokument prywatny stanowi li tylko dowód na to, że osoba która je wystawiła złożyła oświadczenie w nim zawarte. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że przedmiotowe świadectwa w zakresie spornego okresu, w którym świadkowie pracowali razem z wnioskodawcą, nie były zgodne z prawdą. Świadkowie sami bowiem przyznali, że oprócz prac wodno-kanalizacyjnych w głębokich wykopach wykonywali także prace wodnokanalizacyjne wewnątrz budynków, jak również prace przy montażu co. i hydrauliki, które jak wyżej uzasadniono nie są pracami w warunkach szczególnych. Dodatkowo należy podnieść, że nawet gdyby świadectwa te były zgodne z prawdziwym stanem rzeczy, to nic nie zmieniają one w sytuacji skarżącego. Świadectwa te nie dotyczą bowiem prac wykonywanych przez skarżącego, a innych pracowników. Wnioskodawca zaś nie dysponuje świadectwem pracy w warunkach szczególnych za sporny okres zatrudnienia w przedsiębiorstwie (...). A ustalony przez Sąd charakter wykonywanych przez niego prac przeczy stałej pracy w warunkach szczególnych.

Brak również podstaw do zaliczenia wnioskodawcy do szczególnego stażu pracy okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D. oraz okresu prowadzenia przez wnioskodawcę własnej działalności gospodarczej.

Prawo do wcześniejszej emerytury z uwagi na wykonywanie zatrudnienia ograniczone jest tylko i wyłącznie do zatrudnienia w charakterze pracownika. Wynika to wprost z treści § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), zgodnie z którym akt ten stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej "wykazami".

Takie też stanowisko zostało wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 maja 1986 r. II UR 6/86, w którym stwierdzono, że świadczenia z tytułu pracy w szczególnych warunkach przysługują tylko pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i wykonującym stale oraz w pełnym wymiarze czasu prace określone przepisami ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 14 czerwca 2004r., P 17/03, OTK ZU 2004 nr 6a, poz. 57 (Dz. U. Nr 144, poz. 1530) nie zakwestionował ograniczenia prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na wykonywanie zatrudnienia tylko w charakterze pracownika.

Pracownikiem w myśl art. 2 k.p. jest osoba zatrudniona na podstawie umowę o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. A contrario osoba zatrudniona na innej podstawie prawnej niż wskazana w § 2 k.p. nie jest pracownikiem. A zatem nie jest pracownikiem osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej oraz umowy o pracę nakładczą.

Pracownikami nie są również członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. Osoby takie nie wykonują bowiem zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2005r., II UK 136/04, stwierdził, że przepisy art. 32 ustawy o emeryturach i rentach obejmują pracę wykonywaną w ramach stosunku pracy, a nie stosunku członkostwa w spółdzielni, powołując się na podobny pogląd wyrażony przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 20 marca 2003r. ( publ. Prawo Pracy 2003, nr 9).

Sąd Apelacyjny w Łodzi w sprawie III AUa 407/13 w wyroku z dnia 10 stycznia 2014r. podzielił tą argumentację stwierdzając, że wnioski wypływające z wykładni logiczno – językowej art. 32 ustawy o emeryturach i rentach oraz przepisów rozporządzenia z 7 lutego 1983r. (w przepisach tych mowa tylko o pracowniku), z wykładni systemowej, z wykładni historycznej (w świetle unormowań obowiązujących przed reformą ubezpieczeń społecznych w 1998r. prawo do wcześniejszej emerytury z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach dotyczyło jedynie pracowników), a także celowościowej (zamiarem ustawodawcy reformującego ubezpieczenia społeczne nie było modyfikowanie reguł dotyczących przyznawania tego prawa), zmuszają do przyjęcia tezy, że przepisy art. 32 ustawy o emeryturach i rentach nie mogą być inaczej rozumiane jak tylko w ten sposób, że prawo do emerytury w wieku niższym niż ogólny wiek emerytalny przysługuje jedynie pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach.

Zróżnicowanie uprawnień podmiotów w zależności od tego, czy praca wykonywana jest w ramach stosunku pracy, czy też na podstawie innych stosunków prawnych w obszarze prawa pracy ma charakter podstawowy i wiąże się ze szczególnymi cechami stosunku pracy, które jakościowo odróżniają go od innych stosunków prawnych, w ramach których świadczona jest praca. Wskazać także należy, że wynikające z unormowań art. 32 ustawy o emeryturach i rentach zróżnicowanie uprawnień ubezpieczonych stanowi konsekwencje wcześniej istniejących różnic między pracowniczym i pozapracowniczym ubezpieczeniem społecznym, które wyrażały się przede wszystkim w szczególnym ukształtowaniu wysokości i zasad opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w zależności od tego, czy ubezpieczony wykonywał pracę jako pracownik, czy też jako inna osoba zatrudniona.

Prezentowane przez skarżącego stanowisko, iż jego praca w rolniczej spółdzielni produkcyjnej niczym nie różniła się od pracy wykonywanej przez pracowników, a zatem winna być traktowana tak jak pracownik, nie jest trafne. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005r. ( I UK 142/04, OSNP 2005/17/272) podkreślono znaczące różnice pomiędzy pracą w ramach stosunku pracy a pracą w ramach członkostwa w spółdzielni. Sąd Najwyższy zaznaczył, że nie chodzi tyle o różnice niejako „fizyczne” (w rozumieniu rodzaju, ilości, sposobu wykonywania pracy), ale formalnoprawne, a ten punkt widzenia jest rozstrzygający. Zachodzi bowiem zasadnicza różnica między pracą wykonywaną w ramach stosunku pracy, a pracą świadczoną w ramach stosunku członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej. W tym drugim wypadku prawo i obowiązek świadczenia pracy wynika ze stosunku członkostwa w spółdzielni, z którym wiąże się między innymi prawo udziału w jej zarządzaniu poprzez jej organy i inne rozwiązania instytucjonalne właściwe ruchowi spółdzielczemu, co ma określony wpływ na sposób organizacji pracy i podporządkowanie w procesie jej świadczenia. W wyroku z dnia 8 grudnia 2009 r. (I UK 186/09 OSNP 2011/13-14/189) Sąd Najwyższy po raz kolejny wyraził pogląd, że w przypadku nawiązania z pracownikiem spółdzielni produkcyjnej stosunku członkostwa dochodzi do dorozumianego rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron. Członek tej spółdzielni nie może pozostawać z nią w pracowniczym stosunku zatrudnienia. W rezultacie okres wykonywania pracy w charakterze członka nie może zostać zaliczony do stażu pracowniczego, od którego zależy nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

Prawa i obowiązki członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych są uregulowane w odmienny sposób od praw i obowiązków pracowniczych. Aktem regulującym wykonywanie pracy przez członków spółdzielni była w spornym okresie ustawa z dnia 17 lutego 1961r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. z dnia 4 marca 1961r.), która obowiązywała do 1 stycznia 1983r. i ustawa z dnia 16 września 1982r. - Prawo spółdzielcze (tekst jednolity - Dz.U. z 2003r. Nr 188, poz. 1848 z zm.), która obowiązuje od 1 stycznia 1983r. Art. 113 ustawy z 1961r. stanowił, że zdolny do pracy członek spółdzielni produkcyjnej ma prawo i obowiązek pracować w spółdzielni w zakresie ustalonym przez statut lub uchwałę walnego zgromadzenia. W wyroku z dnia 22 grudnia 1972 r. (II CR 543/72 OSNC 1973/9/163) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że artykuł 113 ustawy z dnia 17 lutego 1961r. o spółdzielniach i ich związkach statuuje swoisty stosunek prawny, odmienny zarówno od pracowniczego, jak i od spółdzielczego stosunku pracy, mianowicie stosunek wynikający z prawa i obowiązku członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej wykonywania pracy w tej spółdzielni w zakresie ustalonym przez statut lub uchwałę walnego zgromadzenia. Do tego stosunku prawnego przepisy o spółdzielczym stosunku pracy nie mają zastosowania. Z kolei art. 114 § 1 stanowił, że mogą być zatrudnieni oprócz członków także ich domownicy, inne zaś osoby jedynie dorywczo dla zapobieżenia stratom gospodarczym. W myśl § 2 art. 114 spółdzielnia mogła zatrudniać czasowo lub na stałe osoby nie będące członkami ani domownikami członków przy wykonywaniu prac wymagających szczególnych kwalifikacji, jakich członkowie nie posiadają. Wykładnia powyższych przepisów nie nasuwa wątpliwości, że członek spółdzielni nie mógł być zatrudniony w spółdzielni na podstawie umowy o pracę. Także obowiązujący od 1 stycznia 1983r. art. 155 § 1 prawa spółdzielczego stanowi, że zdolny do pracy członek spółdzielni ma prawo i obowiązek pracować w spółdzielni w rozmiarze ustalanym corocznie przez zarząd, stosownie do potrzeb wynikających z planu działalności gospodarczej spółdzielni. Możliwe jest także zatrudnienie osób niebędących członkami spółdzielni na mocy art. 157 ustawy, zgodnie z którym spółdzielnia poza członkami i domownikami może zatrudniać stosowanie do swoich potrzeb również inne osoby na podstawie umowy o pracę lub na podstawie innego stosunku prawnego, którego przedmiotem jest świadczenie pracy. Z przepisów tych wynika dostatecznie, że członkowie spółdzielni produkcyjnej mogą świadczyć pracę na rzecz spółdzielni wyłącznie w oparciu o stosunek członkostwa. Umowa o pracę lub umowy cywilnoprawne mogą zaś być zawierane jedynie z osobami, które nie są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej. Tak więc członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie może świadczyć pracy na podstawie umowy o pracę. W w/w wyroku Sąd Najwyższy zauważył, że choć niektóre prawa i obowiązki związane z wykonywaniem pracy członka spółdzielni mogą być podobne lub identyczne jak wynikające z zatrudnienia pracowniczego, to w sensie formalnoprawnym występują tu zasadnicze różnice i to one mają znaczenie. Nie jest natomiast tu tak istotne, że sama praca była świadczona w sposób podobny do pracy zwykłych pracowników.

W przedmiotowej sprawie bezspornym było, że wnioskodawca w spornym okresie od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r.był członkiem Rolniczej Spółdzielni w D., sam to bowiem przyznał jak również potwierdzili to przesłuchani w sprawie świadkowie ( B. M., R. N., R. S., A. P.), którzy tak samo jak wnioskodawca byli członkami Spółdzielni. Z zeznań wnioskodawcy i w/w świadków wynika, że nie można było pracować w Spółdzielni jeżeli nie wstąpiło się w poczet jej członków. Wykonywanie pracy w (...) było jednoznaczne z pozostawaniem w stosunku członkostwa. K. S. (1) świadczył zatem pracę w związku i z powodu członkostwa w Spółdzielni. Wszystkie powyższe okoliczności świadczą o tym, że w tym właśnie reżimie wykonywał swą pracę. Natomiast brak jest podstaw do twierdzenia, że pomimo, iż był członkiem spółdzielni, w rzeczywistości był zatrudniony w ramach stosunku pracy, bo to na mocy obowiązujących w spornym okresie przepisów spółdzielczych było wyłączone.

Biorąc zatem pod uwagę, że K. S. (1) w okresie od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r. pracował jako członek Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w D., a zatem nie wykonywał pracy jako pracownik w rozumieniu art. 2 k.p., okresu tego nie można zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach. Dysponowanie przez niego świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach z tego okresu nie może zmienić tego stanowiska. Określenie bowiem warunków w jakich praca była świadczona przez wnioskodawcę jest bez znaczenia, gdyż z uwagi na świadczenie jej poza pracowniczym stosunkiem pracy, jej wykonywanie nie może być uznane za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Choć na marginesie należy dodać, że wykonywana przez wnioskodawcę praca w (...) w D. nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach, wbrew temu co wynika z wystawionego świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Poza bowiem pracami w szczególnych warunkach wymienionym w w/w świadectwie, a mianowicie dozorem inżynieryjno-technicznym nad pracami w szczególnych warunkach tj. roboty wodnokanalizacyjne w głębokich wykopach, prace zbrojarskie i betoniarskie, prace ciesielskie na wysokości, wnioskodawca nadzorował również prace budowlane, które takiego szczególnego charakteru nie miały ( murowanie, tynkowanie, robienie wylewek, montaż instalacji wodno-kanalizacyjnych w budynkach , montaż instalacji co. oraz instalacji elektrycznych w budynkach, prace hydrauliczne). Jak wynika bowiem z zeznań świadków oraz wnioskodawcy nadzorował on wszelkie prace budowlane w (...) przy wznoszeniu budynków począwszy od zalania fundamentów po wykończenie budynków wewnątrz. Spektrum prac budowlanych, które nadzorował wnioskodawca jako kierownik budowy było bardzo szerokie.

Biorąc zatem pod uwagę, że wnioskodawcza okresie od dnia 15 kwietnia 1978r. do dnia 30 czerwca 1981r, nie pozostawał w stosunku pracy, lecz wykonywał pracę na rzecz rolniczej spółdzielni produkcyjnej w następstwie ciążącego na nim obowiązku członkowskiego, to nie ma podstaw do zaliczenia tego okresu jako okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Tym bardziej, że wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie praca nie była pracą w szczególnych warunkach, gdyż nie była wykonywana w takim charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Z analogicznych względów nie podlega zaliczeniu do pracy w warunkach szczególnych okres wykonywania przez skarżącego działalności gospodarczej, co miało miejsce od dnia 15 maja 1991r. do dnia 31 grudnia 1998r.

Z rozważanym zagadnieniem wiąże się uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1986 r. III UZP 20/85, w której stwierdzono, że przepisy ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, normujące świadczenia dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie mają zastosowania do osób wykonujących prace nakładcze.

Natomiast w uchwale z dnia 22 sierpnia 1986, III UZP 31/86 Sąd Najwyższy - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że okres wykonywania rzemiosła nie podlega wliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach, wymaganego do przyznania wzrostu emerytury z tytułu takiej pracy.

Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony bowiem wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2000 roku, II UKN 39/00, OSNAP 2002/11/272).

W przypadku zaś wykonywania działalności gospodarczej wymaganie to - z uwagi na różne sytuacje faktyczne - nie może mieć realnego zastosowania. Wykonywanie działalności przez wnioskodawcę nie było określone czasowo, gdyż uzależnione było m.in. od ilości zamówień, zapotrzebowania. Z tych względów nie jest możliwe ścisłe określenie, w jakim wymiarze czasu wnioskodawca wykonywał działalność gospodarczą w warunkach szkodliwych polegającą – jak w poprzednim uznanym przez organ rentowy okresie zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) w Ż.- na ciężkich pracach załadunkowych i wyładunkowych oraz przeładunku materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie wymienioną w wykazie A dział VIII poz. 1. Zwłaszcza, że przedmiot prowadzonej przez wnioskodawcę działalności gospodarczej, jak wynika z wpisu do ewidencji (k. 3 akt) był szeroki. Co więcej przedmiotem działalności nie były objęte prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących wymienione w wykazie A dziale VIII poz. 1, jak twierdzi wnioskodawca w odwołaniu, a tylko sprzedaż i objazdowy handel takimi materiałami. Sprzedaż i handel w/w materiałami nie jest pracą w szczególnych warunkach. Dodatkowo należy podnieść, że wnioskodawca handlował także artykułami spożywczymi oraz skupował produkty rolne, ogrodnicze i runo leśne, która to praca nie jest zaliczona do pracy w warunkach szczególnych.

Ponadto możliwość wliczania okresu wykonywania działalności gospodarczej do okresu pracy w szczególnych warunkach, wymaganych do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu takiej pracy, musiałaby wynikać wprost z pozytywnego przepisu. Takiego przepisu zaś nie zawiera ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227).

W toku procesu wnioskodawca nie wykazał zatem, aby spełnił przesłankę wykonywania pracy w warunkach szczególnych w ilości co najmniej 15 lat.

Wobec nie spełnienia przez skarżącego wymaganych prawem warunków do uzyskania prawa do emerytury zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.