Sygn. akt I ACa 1810/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Maciej Dobrzyński

Sędziowie:SA Marzena Konsek-Bitkowska (spr.)

SO del. Adrianna Szewczyk-Kubat

Protokolant:ref. staż. Julia Murawska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2014 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Komendanta (...) Policji

przeciwko (...) Budownictwo Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L.

o zapłatę

oraz z powództwa wzajemnego (...) Budownictwo Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Komendantowi (...) Policji

o zapłatę

na skutek apelacji powoda (pozwanego wzajemnego)

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 17 października 2013 r.

sygn. akt I C 94/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Skarbu Państwa - Komendanta (...) Policji na rzecz (...) Budownictwo Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. kwotę 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1810/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 grudnia 2012 r. Skarb Państwa – Komendant (...) Policji wniósł o zasądzenie od (...) Budownictwo spółki z o.o. w L. kwoty 456.284,97 zł, na którą składa się 452.820,25 zł kary umownej za nieterminowe wykonanie przez pozwanego zobowiązań wynikających z umowy z dnia 17 listopada 2010 r. nr (...) oraz kwota 3.464,72 zł tytułem kary umownej należnej w związku z odstąpieniem przez Skarb Państwa od umowy z dnia 17 listopada 2010 r. nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 29 listopada 2011 r. do dnia zapłaty, a także z kosztami procesu.

W odpowiedzi na pozew pozwana spółka wniosła o oddalenia powództwa głównego oraz wniosła pozew wzajemny o zasądzenie od Skarbu Państwa – Komendanta (...) Policji na jej rzecz jako powoda wzajemnego kwoty 53.724,44 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Na objęte pozwem wzajemnym roszczenie składa się kwota 51.1661,13 zł tytułem zapłaty za wykonanie przedmiotu umowy nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 25 maja 2011 r. do dnia zapłaty, kwota 1.790,81 zł tytułem zwrotu 70% zabezpieczenia należytego wykonania umowy nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 6 maja 2011 r. do dnia zapłaty oraz kwota 767,50 zł tytułem zwrotu 30% zabezpieczenia należytego wykonania umowy nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 21 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty. Pozwana wniosła także o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu zarówno w sprawie z powództwa głównego, jak i wywołanych wniesieniem powództwa wzajemnego.

Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego i zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 17 października 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił w całości powództwo Skarbu Państwa, uwzględnił w całości powództwo wzajemne spółki (...) i zasądził na jej rzecz od Skarbu Państwa koszty procesu należne tej spółce jako stronie wygrywającej sprawę z obu powództw.

Wyrok ten wydany został wskutek następujących ustaleń:

Zamawiający Komendant (...) Policji przeprowadził postępowanie o zamówienie publiczne w trybie przetargu nieograniczonego. Przedmiotem zamówienia było zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w zakresie obejmującym budowę sieci optotelekomunikacyjnych na terenie (...) W.. Przedmiot zamówienia obejmował w szczególności sporządzenie dokumentacji projektowej budowlano-wykonawczej wraz ze specyfikacją techniczną wykonania i odbioru robót oraz informacją dotyczącą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, uzyskanie prawem wymaganych uzgodnień i opinii, wykonanie robót montażu linii optotelekomunikacyjnych, w tym ułożenia kabli, spawania, wykonania złącz, dostawy i instalacji przełącznic, wykonanie pomiarów reflektometrycznych zbudowanych linii i sporządzenia z nich dokumentacji w 2 egzemplarzach, sporządzenie dokumentacji powykonawczej, a także zapewnienie nadzorów autorskich według potrzeb wynikających z realizacji przedmiotu zamówienia.

W ramach zamówienia należało przygotować projekt wykonawczy i uzyskać właściwe dla tego projektu uzgodnienia i pozwolenia. Technologią budowy sieci światłowodowej miało być układanie kabli w otworach kanalizacji teletechnicznej dzierżawionej od operatora telekomunikacyjnego (...) S. A. oraz w otworach kanalizacji i infrastrukturze teletechnicznej zamawiającego na terenie obiektów Komendy (...) Policji. Komenda (...) Policji zaś miała posiadać zaopiniowane pozytywnie „Szczegółowe warunki techniczne dostępu do kanalizacji kablowej (...) w m. W.” wydane przez (...) S. A. dla planowanych linii optotelekomunikacyjnych. Wykonawca natomiast zobowiązany był do uzgodnienia opracowanej dokumentacji projektowej z w/w dysponentem kanalizacji teletechnicznej i uzyskania jej zatwierdzenia. Opracowana dokumentacja miała podlegać również akceptacji przez zamawiającego. Zamawiający miał zawrzeć nadto umowę na dzierżawienie kanalizacji teletechnicznej.

W dniu 15 listopada 2010 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. wpłacił Komendzie (...) Policji kwotę 2.558,31 zł tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy zaprojektowania i budowy sieci optotelekomunikacyjne.

W dniu 17 listopada 2010 r. zaś w W. pomiędzy Komendantem (...) Policji a (...) Budownictwo Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. w wyniku przeprowadzonego postępowania o zamówienie publiczne w trybie przetargu nieograniczonego zawarta została umowa Nr (...), przedmiotem której było zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w zakresie budowy sieci optotelekomunikacyjnej w relacji: Komenda Rejonowa Policji W. IV ul. (...) – obiekt Komendy (...) Policji ul. (...). Wykonawca zobowiązał się do wykonania przedmiotu umowy w terminie do dnia 27 grudnia 2010 r., w tym w terminie do 30 dni kalendarzowych od daty zawarcia umowy wykonawca miał sporządzić dokumentację projektową oraz uzyskać wymagane przepisami uzgodnienia i opinie, zaś w terminie do dnia 27 grudnia 2010 r. wykonawca miał wykonać roboty budowlane w zakresie budowy sieci światłowodowej (§ 1 ust. 6 umowy Nr (...)). Przez wykonanie przedmiotu umowy strony rozumiały graniczną datę, do której winien być podpisany przez strony bez uwag protokół odbioru linii optotelekomunikacyjnej oraz przekazanie przez wykonawcę kompletu dokumentacji powykonawczej (§ 1 ust. 7 umowy). Nadto strony ustaliły, że wartość umowy nie przekroczy kwoty 51.166,13 zł brutto (§ 1 ust. 8 umowy). Zamawiający miał dokonać protokólarnego odbioru dokumentacji projektowej budowlano-wykonawczej w terminie do 5 dni roboczych poprzez sprawdzenie zgodności dostarczonych opracowań projektowych z wymaganiami opisanymi w umowie oraz załączniku do umowy, a także w zakresie wymaganych opinii i uzgodnień. Protokół odbioru dokumentacji podpisany bez uwag przez strony miał być podstawą do rozpoczęcia przez wykonawcę robót w zakresie budowy sieci światłowodowej (§ 2 ust. 5 umowy). Wykonawca zaś zobowiązał się m. in. do uzyskania na własny koszt i własnym staraniem dokumentów, opinii i uzgodnień koniecznych do pełnej realizacji przedmiotu umowy (§ 3 ust. 1 lit. a umowy). Z kolei zamawiający zobowiązał się do protokolarnego wprowadzenia wykonawcy na budowę w terminie do 5 dni roboczych licząc od dnia podpisania protokołu, o którym mowa w § 2 ust. 5, udzielenia wykonawcy pełnomocnictwa, które na każdym etapie realizacji przedmiotu umowy umożliwi wykonawcy uzyskanie niezbędnych dokumentów i opinii koniecznych do jej realizacji, potwierdzenia odbioru wykonanych robót oraz rozwiązywania problemów technicznych leżących po jego stronie (§ 3 ust. 2 umowy). Wykonawca miał powiadomić zamawiającego pisemnie o terminie odbioru, nie później niż na 3 dni robocze przed planowanym terminem odbioru (§ 6 ust. 1 umowy). Zamawiający zaś miał przystąpić do obioru w terminie do 5 dni roboczych, licząc od daty pisemnego potwierdzenia osiągnięcia gotowości do obioru przez koordynatora ze strony zamawiającego (§ 6 ust. 2 umowy). Zamawiający zastrzegł sobie prawo do rozwiązania umowy, jeżeli wykonawca nie podejmie wykonania obowiązków wynikających z umowy w terminie do 7 roboczych dni od daty zawarcia umowy, nie dostarczy zamawiającemu aktualnej polisy OC w zakresie prowadzonej działalności, nie dokona poprawek i uzupełnień w dokumentacji PB-W w terminie do 5 dni roboczych od daty zgłoszenia przez zamawiającego, przerwie wykonywanie robót na dłużej niż 7 dni roboczych, chyba że zamawiający wyrazi na to zgodę, przekroczy o 10 dni termin do sporządzenia dokumentacji projektowej oraz uzyskania wymaganych przepisami uzgodnień i opinii, w związku z opóźnieniem w wykonaniu poszczególnych linii optotelekomunikacyjnych wynikających z harmonogramu skutkującym brakiem możliwości dochowania terminu do dnia 27 grudnia 2010 r., a także nie dokona usunięcia wad i usterek stwierdzonych w okresie realizacji przedmiotu umowy przez zamawiającego (§ 8 ust. 1 umowy). Wykonawca zaś zobowiązany był zapłacić zamawiającemu m. in. karę w wysokości 10% wartości, o której mowa w § 1 ust. 8 – za każdy dzień opóźnienia w dotrzymaniu terminu określonego w § 1 ust. 6 lit. b (§ 9 ust. 1 lit. c umowy).

Nadto tego samego dnia, tj. w dniu 17 listopada 2010 r., w W. pomiędzy Komendantem (...) Policji a (...) Budownictwo Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. w wyniku przeprowadzonego postępowania o zamówienie publiczne w trybie przetargu nieograniczonego zawarta została umowa Nr (...), przedmiotem której było zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w zakresie budowy sieci optotelekomunikacyjnej w relacji: Komenda Rejonowa Policji W. II ul. (...) – obiekt Komendy (...) Policji ul. (...) z odgałęzieniem (...) do obiektu Komendy (...) Policji ul. (...). Wykonawca zobowiązał się do wykonania przedmiotu umowy w terminie do dnia 27 grudnia 2010 r., w tym w terminie do 30 dni kalendarzowych od daty zawarcia umowy Wykonawca miał sporządzić dokumentację projektową oraz uzyskać wymagane przepisami uzgodnienia i opinie, zaś w terminie do dnia 27 grudnia 2010 r. wykonawca miał wykonać roboty budowlane w zakresie budowy sieci światłowodowej (§ 1 ust. 6 umowy Nr (...)). Przez wykonanie przedmiotu umowy strony rozumiały graniczną datę, do której winien być podpisany przez strony bez uwag protokół odbioru linii optotelekomunikacyjnej oraz przekazanie przez wykonawcę kompletu dokumentacji powykonawczej (§ 1 ust. 7 umowy Nr (...)). Nadto strony ustaliły, że wartość umowy nie przekroczy kwoty 69.294,46 zł brutto (§ 1 ust. 8 umowy Nr (...)). Obowiązki obu stron, w tym kwestię kar umownych, uregulowano w ten sam sposób, jak w umowie Nr (...). Wykonawca zobowiązany był zapłacić zamawiającemu m. in. karę w wysokości 10% wartości, o której mowa w § 1 ust. 8, gdy zamawiający rozwiąże umowę z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca (§ 9 ust. 1 lit. a umowy Nr (...)).

W dniu 24 listopada 2010 r. Komendant (...) Policji poinformował (...) S.A., iż dobiegają do końca procedury przetargowe na umowę dotyczącą dzierżawy kanalizacji. Jednocześnie zwrócono się z prośbą o zgodę na budowę kabli światłowodowych na podstawie zatwierdzonej dokumentacji projektowej przez (...) S. A., przy równoczesnym zobowiązaniu się do demontażu kabli w przypadku niepodpisania w/w umowy oraz uregulowania ewentualnych wydatków związanych z nadzorem inwestorskim.

Pismem z dnia 6 grudnia 2010 r. (...) zwrócił się do Komendanta (...) Policji o zaprojektowanie i wybudowanie kabla w konfiguracji dwutubowej po dwanaście włókien w tubie, gdyż czas oczekiwania na realizację zamówienia u producenta kabli firmy (...) S. A. dla kabla konfiguracji (...) wyniesie 6 tygodni. W odpowiedzi z dnia 8 grudnia 2010 r., Komendant (...) Policji poinformował, iż bardziej właściwym typem kabla (...) dla relacji światłowodowych budowanych w ramach umowy (...) byłby kabel (...). Jednakże w sytuacji, gdy ten typ kabla jest aktualnie niedostępny i jedynie zastosowanie kabla(...) umożliwia realizację umowy w terminie, Komendant (...) Policji wyraził zgodę na propozycję przedstawioną w w/w piśmie.

W dniu 15 grudnia 2010 r. (...) przekazało Komendzie (...) Policji skan uzgodnienia (...), które to uzgodnienie miało być podstawą do zawarcia umowy z (...) S. A. na dzierżawę kanalizacji. Nadto tego samego dnia, tj. w dniu 15 grudnia 2010 r., (...) Budownictwo Sp. z o.o. przekazał Komendzie (...) Policji egzemplarz projektu wykonawczego celem zaopiniowania. Jednocześnie ponownie nadmienił, iż projekt budowy kabla wewnątrz kanalizacji (...) S. A. został pozytywnie uzgodniony przez właściciela kanalizacji i jest podstawą do zawarcia umowy dzierżawy kanalizacji od (...) S.A.

W dniu 22 grudnia 2010 r. Komenda (...) Policji, po zapoznaniu się z dostarczoną dokumentacją projektową budowlano-wykonawczą, do dokumentacji dostarczonej w związku z realizacją umowy nr (...) zgłosiła następujące uwagi: z wzoru przywieszki identyfikacyjnej powinny zostać usunięte wszelkie dane dotyczące inwestora, brak zamieszczenia w projekcie akceptacji (...) S. A., brak części projektu przedstawiającej przebieg kabla w obiektach policyjnych oraz brak zestawienia materiałów na całą relację. Z kolei do dokumentacji dostarczonej w związku z realizacją umowy nr (...) zgłoszono następujące uwagi: w związku z zaproponowaną i zaakceptowaną przez zamawiającego zmianą kabla dla odczepu do ulicy (...) należy zweryfikować odpowiednie dane w projekcie, z wzoru przywieszki identyfikacyjnej powinny zostać usunięte wszelkie dane dotyczące inwestora, brak zamieszczenia w projekcie akceptacji (...) S. A., zamienić formularz 1K na aktualny zawierający także odgałęzienie, brak części projektu przedstawiającej przebieg kabla w obiektach policyjnych, a także brak zestawienia materiałów na całą relację. W konsekwencji, poproszono o dokonanie niezbędnych poprawek w dokumentacji projektowej budowlano-wykonawczej.

Nadto tego samego dnia, tj. w dniu 22 grudnia 2010 r., wobec wykonania jedynie w części fazy projektowej, przesłaniu uwag, które winny zostać uwzględnione już na etapie przygotowania budowy 2 linii optotelekomunikacyjnych oraz stanu realizacji w zakresie układania kabli światłowodowych, Komenda (...) Policji zwróciła się do (...) Budownictwo Sp. z o.o. z prośbą o zintensyfikowanie prac oraz przekazanie informacji, jaki jest bieżący stan ich zaawansowania.

W dniu 27 grudnia 2010 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. na podstawie zaleceń oraz uwag przekazał Komendzie (...) Policji cztery egzemplarze projektu wykonawczego, dwa egzemplarze załącznika do umowy oraz cztery egzemplarze elektronicznej wersji projektu wraz z wersją edytowalną. W przekazanej dokumentacji skorygowano wygląd przewieszki identyfikacyjnej, umieszczono akceptację projektu w (...) S. A. poprzez załączenie pisma uzgadniającego, opieczętowanego projektu wykonawczego, skorygowanego formularza 1K lub załącznika nr (...) do umowy ramowej, uzupełniono projekt o przebieg kabla w obiektach policyjnych i dołączono schemat optyczny, a także załączono zestawienie materiałów.

Pismem z dnia 30 grudnia 2010 r. (...) poinformował Komendę Stołeczną Policji o rozpoczęciu prac związanych z budową kabla światłowodowego po dostawie kabli od dnia 27 grudnia 2010 r. Nadto pismem z tego samego dnia, tj. z dnia 30 grudnia 2010 r., (...) Budownictwo Sp. z o.o. poinformował Komendanta Stołecznego Policji o niedrożności kanalizacji w relacji „Komenda Rejonowa Policji W. II ul. (...) – Komenda (...) Policji ul. (...)” oraz „Komenda Rejonowa Policji W. IV ul. (...) – Komenda (...) Policji ul. (...)”, które uniemożliwiały zaciągnięcie kabla, a w związku z tym zakończenia zadań zawartych w umowie do czasu udrożnienia kanalizacji. Z powodu zaś licznych uszkodzeń kanalizacji (...) Budownictwo Sp. z o.o. prosił również o protokólarne przekazanie wymienionych relacji w obecności przedstawicieli (...) S. A., (...) oraz Policji po wykonaniu napraw.

Pismem z dnia 11 stycznia 2011 r. (...) S. A. poinformowała (...) Budownictwo Sp. z o.o., iż dopiero po zawarciu umowy na dzierżawę kanalizacji kablowej i podpisaniu protokołu zdawczo-odbiorczego, operator może przystąpić do prac instalacyjnych kabli telekomunikacyjnych i/lub instalacji wtórnej. W dniu 18 stycznia 2011 r. dokonano protokolarnego odbioru przedmiotu dzierżawy. W dniu 24 stycznia 2011 r. (...) poinformował Komendanta Stołecznego Policji, że w dniu 19 stycznia 2011 r. wysłano do (...) S. A. formularz zgłoszeniowy dostępu do kanalizacji teletechnicznej. W odpowiedzi zaś otrzymano zwrotną pozytywną informację, że czynności związane z rozpoczęciem prac można rozpocząć z dniem 1 lutego 2011 r. W dniu 1 lutego 2011 r. dokonano komisyjnego przekazania placu budowy (dostępu do kanalizacji) nr (...) na wykonanie robót polegających na zaciągnięciu nowego kabla światłowodowego w rejonie ul. (...) – ul. (...) – ul. (...) w W.. Wszelkie zaś niedogodności i utrudnienia ujawnione przy realizacji zadania wykonawca miał rozwiązywać we własnym zakresie w porozumieniu z osobą nadzorującą. Jednakże udrożnienie samej kanalizacji należało do (...) S.A., która prace w tym zakresie zlecała firmom zewnętrznym. Z uwagi na zimowe warunki, termin realizacji prac się wydłużył i nie były one skończone jeszcze 14 marca 2011 r.

Po udrożnieniu kanalizacji, w dniu 25 marca 2011 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. zakończył wciąganie światłowodu w kanalizacji (...) S. A. w relacji ul. (...)/G. do ul. (...) i w dniu 30 marca 2011 r. zgłosił Komendantowi (...) Policji do odbioru zadanie pt. Zaprojektowanie i budowa linii optotelekomunikacyjnej do obiektów i jednostek policyjnych Komendy (...) Policji w relacji „Komenda Rejonowa Policji W. IV ul. (...) – Komenda (...) Policji ul. (...)”, proponując termin odbioru na dzień 5 kwietnia 2011 r. W dniu 5 kwietnia 2011 r. dokonano bez jakichkolwiek uwag odbioru linii optotelekomunikacyjnej w relacji Komenda Rejonowa Policji W. IV ul. (...) – obiekt (...) ul. (...).

W dniu 7 kwietnia 2011 r. w związku z niewykonaniem przez (...) Budownictwo Sp. z o.o. umowy (...) Komendant (...) Policji rozwiązał powyższą umowę w trybie przewidzianym w § 8 ust. 1 lit. f umowy. W dniu 12 kwietnia 2011 r. (...) poinformował Komendanta (...) Policji, że w dalszym ciągu brak jest drożności kanalizacji, która uniemożliwia zaciągnięcie kabla do kanalizacji, a tym samym zakończenie zadania objętego umową (...).

W dniu 14 kwietnia 2011 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. wystawił Komendzie (...) Policji fakturę VAT tytułem zapłaty za projekt i budowę sieci optotelekomunikacyjnej w relacji Komenda Rejonowa Policji w W. IV ul. (...) – obiekt Komendy (...) Policji ul. (...) na kwotę 51.166,13 zł brutto (faktura VAT Nr (...)).

W dniu 28 kwietnia 2011 r. Komenda (...) Policji obciążyła (...) Budownictwo Sp. z o.o. kwotą 506.544,69 zł z tytułu § 9 ust. 1 lit. c, tj. za opóźnienie wynoszące 99 dni w dotrzymaniu terminu umowy (...) z dnia 17 listopada 2010 r. Należność w części miała zostać rozliczona wzajemnym potrąceniem należności i zobowiązań. Nadto tego samego dnia (...) Budownictwo Sp. z o.o. został obciążony kwotą 6.929,45 zł z tytułu § 9 ust. 1 lit. a, tj. rozwiązania przez zamawiającego umowy (...) z dnia 17 listopada 2010 r. z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca. Należność w części miała również zostać rozliczona wzajemnym potrąceniem należności i zobowiązań.

W dniu 16 listopada 2011 r. Komenda (...) Policji wezwała (...) Budownictwo Sp. z o.o. z siedzibą w L. do zapłaty w terminie 7 dni łącznej kwoty 456.284,98 zł z tytułu kar umownych, tj. opóźnienia w realizacji zamówienia wynikającego z umowy (...) oraz z powodu okoliczności, za które odpowiada wykonawca w związku z realizacją umowy (...). (...) odmówił zapłaty żądanej kwoty, a nadto wezwał ostatecznie Komendanta (...) Policji do zapłaty na rzecz spółki kwoty 52.956,94 zł wraz z należnymi odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 51.166,13 zł od dnia 11 maja 2011 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 1.790,81 zł od dnia 6 maja 2011 r. do dnia zapłaty, w nieprzekraczalnym terminie do dnia 15 grudnia 2011 r.

W dniu 25 września 2012 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. z siedzibą w L. wezwał Komendanta (...) Policji do zapłaty kwoty 53.724,44 zł wraz z należnymi odsetkami ustawowymi liczonymi od kwoty 51.166,13 zł od dnia 11 maja 2011 r. do dnia zapłaty, od kwoty 1.790,81 zł od dnia 6 maja 2011 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 767,50 zł od dnia 21 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty, w nieprzekraczalnym terminie do dnia 21 października 2012 r.

W dniu 28 marca 2013 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. odstąpił od części umowy Nr (...) zawartej w dniu 17 listopada 2010 r., jednocześnie wzywając Skarb Państwa – Komendanta (...) Policji do zapłaty kwoty 33.428,13 zł.

Sąd Okręgowy zważył, że powództwo główne nie zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie z treścią art. 483 § 1 k.c., można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). W myśl § 2 cytowanego przepisu, dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Stosownie natomiast do dyspozycji art. 484 § 1 k.c., w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c.). Z tego też względu przesłanki obowiązku zapłaty kary umownej określane są przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Jednak zastrzeżenie kary umownej powoduje modyfikację ogólnych reguł odpowiedzialności w tym sensie, że dla zaistnienia obowiązku zapłaty kary umownej niezbędne jest łączne wystąpienie tylko dwóch przesłanek pozytywnych i niezaistnienie żadnej z przesłanek negatywnych (jednej lub trzech, w zależności od przyjętej koncepcji co do wymogu zaistnienia szkody: brak winy albo brak szkody, brak winy, brak związku przyczynowego). Pierwszą z przesłanek pozytywnych jest istnienie skutecznego postanowienia umownego, z którego wynika obowiązek świadczenia kary umownej, drugą – niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania lub pojedynczego obowiązku, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Wierzyciel, dla którego zastrzeżona została kara umowna, nie ma obowiązku wykazywać faktu poniesienia szkody oraz że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Dla realizacji przysługującego mu roszczenia o zapłatę kary umownej musi jednak wykazać istnienie i treść zobowiązania łączącego go z dłużnikiem, a także fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Przy karze umownej, w razie braku rozszerzenia odpowiedzialności na podstawie art. 471 k.c., wina w niewykonaniu zobowiązania jest podstawową przesłanką roszczenia na podstawie art. 483 k.c. W konsekwencji niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania musi być następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, wynikać więc musi z niedołożenia przez dłużnika należytej staranności (art. 472 k.c.), czyli jego winy w postaci (co najmniej) niedbalstwa. Z uwagi na domniemanie zawarte w art. 471 k.c. to na dłużniku ciąży obowiązek wykazania, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło na skutek okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.

Spór pomiędzy stronami ogniskował się wokół tego, z jakich przyczyn doszło do znaczącego opóźnienia, gdyż prace miały zostać wykonane do dnia 27 grudnia 2010 r., a zostały ostatecznie odebrane dopiero w dniu 5 kwietnia 2011 r. Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego brak jest podstaw do stwierdzenia, że w związku z zawartą umową Nr (...) w dniu 17 listopada 2010 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. mógł wykonać przedmiotową umowę w przewidzianym terminie. Analiza samych zapisów dotyczących przygotowania projektu, który miał być sporządzony w terminie 30 dni od daty podpisania umowy, a także biorąc pod uwagę procedurę zatwierdzania projektu, prowadzi do wniosku, iż procedura mogła przekroczyć okres, w którym miała być zarówno sporządzona przedmiotowa dokumentacja, jak również wykonane prace w zakresie budowy sieci optotelekomunikacyjnych. Zamawiający zobowiązał się m. in. do protokolarnego wprowadzenia wykonawcy na budowę w terminie 5 dni roboczych licząc od dnia podpisania protokołu odbioru dokumentacji PB-W. Zamawiający w ciągu 5 dni roboczych mógł podpisać protokół, tym samym mogło to nastąpić najpóźniej w dniu 24 grudnia 2010 r., tymczasem termin wykonania robót budowlanych w zakresie budowy sieci wodociągowej przypadał na dzień 27 grudnia 2010 r. Dopiero w dniu 27 grudnia 2010 r. doszło do przekazania kompletnej dokumentacji (przy czym nastąpiło to z zachowaniem terminów umownych dotyczących wykonania projektu, zgłoszenia poprawek i ich naniesienia w projekcie) i dopiero wówczas strona pozwana mogła przystąpić do wykonania prac.

Na terminy określone w umowie wpływ miał fakt, że finansowanie inwestycji realizowane było ze środków Komendy (...) Policji, która musiała je wydać do końca 2010 r., na co wskazał świadek W. F..

W ocenie Sądu Okręgowego powodem znacznego opóźnienia w zakończeniu robót budowlanych była sytuacja związana z drożnością kanałów. Z samej umowy nie wynikało wprost, kto miałby odpowiadać za drożność. Należało jednak przyjąć, że usuwanie, czy też doprowadzanie kanalizacji należącej do (...) S. A. do stanu należytej drożności leżało w gestii wykonawcy działającego w porozumieniu z (...) S.A. Nie sposób jednak zarzucić wykonawcy, że przygotowując prace projektowe nie sprawdził drożności, gdyż – jak zgodnie zeznawali świadkowie w niniejszej sprawie – to, czy kanalizacja jest drożna okazuje się dopiero w momencie, kiedy przystępuje się do prac związanych z przeciąganiem kabli. Natomiast same pomiary reflektometryczne były pomiarami sprawności światłowodu przeciągniętego, a zatem pomiarami faktycznie funkcjonującego kabla.

Na powyższe nałożył się również problem z zawarciem umowy dzierżawy. Strona powodowa przedstawiła wprawdzie pismo z dnia 24 listopada 2010 r., w którym stwierdzono, iż przeciągnięcie kabli możliwe jest przed podpisaniem umowy dzierżawy, niemniej jednak przedmiotowe uzgodnienie mogłoby zdaniem Sądu zostać zrealizowane jedynie w sytuacji, gdy przeciągnięcie kabli nie wymagało dodatkowych prac. Jednakże w niniejszej sprawie okazało się, że kanalizacja nie jest drożna, wobec czego niezbędne było dokonanie kolejnych uzgodnień. Dlatego też, pismem z dnia 11 stycznia 2011 r. (...) S. A. wskazała, że potrzebne jest podpisanie umowy dzierżawy, a dopiero później mogą zostać podjęte dalsze prace.

Trudno zgodzić się z zarzutem strony powodowej dotyczącym braku „konstruktywnego współdziałania” po stronie (...) Budownictwo Sp. z o.o., gdyż opóźnienie nastąpiło na skutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności. Zbyt późno podpisana została sama umowa Nr (...), przyjęte procedury wykraczały poza ramy czasowe wykonania umowy, a nadto na tego rodzaju opóźnienie nałożyła się niedrożność kanalizacji oraz pora roku, która nie sprzyjała postępowi prac. Wykonawca swoje prace mógł wykonać tylko pod warunkiem drożności kanalizacji. Prace w tym zakresie należały do (...) S.A. i zostały wykonane dopiero w drugiej połowie marca 2011 r.

W ocenie Sądu, nie ma również podstaw do podzielenia argumentacji strony powodowej, że wykonawca niepoważnie potraktował realizację umów zawartych ze Skarbem Państwa. Powód wniosek taki wywodził z zeznań świadka P. K., pełniącego ówcześnie obowiązki członka zarządu (...) Budownictwo Sp. z o.o. odpowiedzialnego za kwestie finansowe. To, że członek zarządu dużej spółki, realizującej wielomilionowe inwestycje, nie analizował szczegółowo umów na ok. 50.000 zł, nie świadczy o niepoważnym traktowaniu kontrahenta. W spółce były osoby odpowiedzialne za realizację umowy i one zrobiły co mogły, aby jak najszybciej światłowód został przeprowadzony. Również nieuzasadniony jest zarzut powoda, że pozwana zbyt długo wykonywała sam projekt, skoro w umowie termin jego przygotowania określono na 30 dni i w tym terminie został on przedstawiony. Bez znaczenia dla terminu realizacji inwestycji była także kwestia zakupu kabla, skoro strona powodowa zgodziła się na przeprowadzenie innego. Nawet gdyby zgoda taka nie została udzielona, a wykonawca dysponował już pod koniec grudnia kablem, to i tak realizacja nie mogłaby być wykonana przed udrożnieniem kanalizacji.

Również za niewykonanie drugiej umowy, od której ostatecznie Skarb Państwa odstąpił odpowiedzialności nie ponosi pozwany. Faktem jest bowiem, że do daty odstąpienia od umowy, (...) S.A. nie udrożniła w niezbędnym zakresie kanalizacji, co wykluczało przeprowadzenie zleconych pozwanemu prac na tracie określonej umową (...).

Z tych wszystkich względów, powództwo główne o zapłatę kwoty 456.284,97 zł Sąd oddalił w całości.

Powództwo wzajemne Sąd uznał za uzasadnione na podstawie art. 647 k.c.

Okolicznością sporną pomiędzy stronami w niniejszej sprawie nie był fakt, iż przedmiot umowy został przez (...) Budownictwo Sp. z o.o. wykonany w całości i bez uwag dokonano jego protokolarnego odbioru w dniu 5 kwietnia 2011 r. Nadto strony w umowie zgodnie ustaliły wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu umowy w wysokości 51.166,13 zł. Zamawiający zaś zobowiązał się zapłacić za wybudowaną linię optotelekomunikacyjną w terminie do 30 dni, licząc od daty otrzymania od wykonawcy faktury VAT wystawionej zgodnie z zapisem § 6 ust. 3 z uwzględnieniem zapisu § 5 ust. 7 i 8. W dniu 14 kwietnia 2011 r. (...) Budownictwo Sp. z o.o. wystawił fakturę VAT opiewającą na kwotę 51.166,13 zł brutto, która następnie wysłana została zamawiającemu. Z ostrożności zaś powód wzajemny przyjął, że przedmiotowa faktura została doręczona pozwanemu wzajemnemu po 10 dniach od daty wysłania, tj. w dniu 24 kwietnia 2011 r. Stosownie zaś do treści art. 484 § 1 k.c. uzasadnione było żądanie powoda wzajemnego dotyczące zasądzenia przedmiotowej kwoty wraz z odsetkami ustawowymi od dnia następującego po upływie trzydziestodniowego terminu na dokonanie zapłaty, tj. od dnia 25 maja 2011 r.

Ponadto wykonawca wniósł zabezpieczenie należytego wykonania umowy na pełny okres realizacji umowy, z uwzględnieniem okresu rękojmi w wysokości 2.558,31 zł. Zamawiający zaś miał dokonać zwrotu 70% zabezpieczenia w terminie 30 dni, licząc od daty podpisania bez uwag protokołu odbioru linii optotelekomunikacyjnych, pozostawiając 30% kwoty jako zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi. Zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi miało natomiast zostać zwrócone w ciągu 15 dni po upływie terminu, o którym mowa w § 7 ust. 1. Dlatego też, zasadne było również żądanie strony powodowej wzajemnej dotyczące zasądzenia kwoty 1.790,81 zł (70% z 2.558,31 zł) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następującego po upływie trzydziestodniowego terminu jego zwrotu liczonego od dnia podpisania bez uwag protokołu odbioru, tj. od dnia 6 maja 2011 r., a także zasądzenia kwoty 767,50 zł (30% z 2.558,31 zł) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następującego po upływie piętnastodniowego terminu jego zwrotu liczonego od dnia upływu okresu rękojmi, tj. od dnia 21 kwietnia 2012 r.

Z tych wszystkich względów, powództwo wzajemne o zapłatę łącznej kwoty 53.724,44 zł jako w pełni uzasadnione Sąd uwzględnił w całości (pkt III. wyroku).

Od powyższego wyroku powód (pozwany wzajemny) wywiódł apelację, zaskarżając to orzeczenie w całości. Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił naruszenie przepisów:

1) art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i pominięcie części dokumentu w postaci Programu funkcjonalno - użytkowego tworzącego część umowy w zakresie postanowienia części I pkt 1, zgodnie z którym wykonawcy powierzono wykonanie pełnej wymaganej obsługi technicznej i formalnej inwestycji,

2) art. 473 § 1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, ze wykonawca nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie i nienależyte wykonanie zobowiązań wynikających z zawartych ze Skarbem Państwa umów,

3) art. 65 § 2 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że wynikające z umowy terminy wykonania prac projektowych nie pozwalały na wykonanie sieci w umówionym terminie do dnia 27 grudnia 2010 roku,

4) art. 498 § 1 i § 2 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie dokonanego przez Skarb Państwa potrącenia,

5) art. 647 k.c. i art. 627 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i zakwalifikowanie zawartych przez strony umów jako umowy o roboty budowlane w sytuacji, gdy były to umowy o dzieło;

Na podstawie wskazanych zarzutów powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez uwzględnienie powództwa głównego, oddalenie powództwa wzajemnego i zasądzenie kosztów procesu co do obu powództw, a także o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy dokonał wnikliwej i trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, wyprowadzając z tych dowodów słuszne wnioski. Apelacja w zakresie zarzutu art. 233 § 1 k.p.c. stanowi jedynie dowolną polemikę Skarbu Państwa, która nie zasługuje na uwzględnienie. Rozumowanie Sądu Okręgowego, które doprowadziło go do wniosku, że spółka (...) nie rozszerzyła swojej odpowiedzialności kontraktowej i nie przyjęła na siebie odpowiedzialności za stan kanalizacji należącej do (...) S.A., pozostaje logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Inwestycja, którą miała wykonać spółka polegała na zaprojektowaniu i wykonaniu budowy sieci optotelekomunikacyjnej (sieci światłowodów), która miała być poprowadzona częściowo w kanalizacji należącej do Skarbu Państwa a częściowo w kanalizacji należącej do (...) S.A. Umowa nie nakładała na pozwaną obowiązku uprzedniego sprawdzenia stanu tej kanalizacji, nie stanowiącej jej własności, ani tym bardziej nie nakładała na nią obowiązku przeprowadzenia niezbędnych prac, gdyby kanalizacja okazała się niedrożna. Z treści przedstawionych dokumentów wywieść należy, że obie strony obu umów zakładały, że obowiązkiem pozwanej spółki jest zaprojektowanie sieci a następnie jej wykonanie w istniejących, drożnych ciągach kanalizacyjnych. Obowiązkiem Skarbu Państwa było przy tym po pierwsze zawarcie umowy dzierżawy wskazanej kanalizacji z (...). a po drugie wprowadzenie pozwanej spółki na plac budowy. Pozwany nie gwarantował drożności kanalizacji należącej do (...). Nie da się zatem wyprowadzić z przedstawionych dowodów wniosku, że pozwany przejął na siebie ryzyko związane z możliwością ujawnienia się niedrożności kanalizacji. W szczególności nie prowadzi do takiego wniosku treść Programu funkcjonalno-użytkowego. Zgodnie z tym programem wykonawcy powierzono wykonanie pełnej obsługi technicznej i formalnej inwestycji. Inwestycją jednak było ułożenie światłowodów w istniejącej i drożnej kanalizacji, nie stanowiącej własności pozwanego, a nie – jak próbuje obecnie przekonywać strona powodowa – również doprowadzenie istniejącej kanalizacji do właściwego stanu, gdyby okazało się, że jest ona niedrożna, czyli w skrajnym przypadku – wymiana jej odcinków. Trudno sobie zresztą wyobrazić, aby Skarb Państwa zlecał wykonanie na swój koszt prac mających na celu właściwe utrzymanie kanalizacji należącej do innej osoby prawnej, w tym przypadku do (...). Tak więc Sąd Okręgowy słusznie wykluczył forsowaną przez powoda interpretację postanowień umownych w tym zakresie. Nie broni się też teza, że pozwany rozszerzył swoją odpowiedzialność kontraktową w ten sposób, że przyjął odpowiedzialność za niezawinione przez siebie opóźnienie. Także to stanowisko Skarbu Państwa nie daje się uzasadnić zgromadzonym materiałem dowodowym. W ocenie Sądu Apelacyjnego, stosując zasady wykładni oświadczeń woli unormowane w art. 65 § 1 i 2 k.c., za prawidłowe uznać należy ustalenie, że pozwany odpowiada jedynie za opóźnienie przezeń zawinione. Trafnie przy tym ustalił Sąd I instancji, że w rozpoznawanej sprawie przyczyna opóźnienia nie leżała po stronie pozwanej spółki. Przyczyną opóźnienia była bowiem niedrożność kanalizacji należącej do osoby trzeciej. To powód winien był zawrzeć umowę dzierżawy z(...)., co uczynił dopiero w styczniu 2011 r., jako dzierżawca to on mógł wymagać od (...). zapewnienia właściwego stanu (drożności) dzierżawionej infrastruktury. To on wreszcie zgodnie z obiema umowami był zobowiązany wprowadzić spółkę na plac budowy, przez co – zdaniem Sądu Apelacyjnego – rozumieć należy zapewnienie pozwanej spółce dostępu do kanalizacji znajdującej się w stanie umożliwiającym pozwanemu wykonanie umówionego zakresu robót.

Zgodzić się można z powodem jedynie co do kwestii oceny wpływu terminów umownych na możliwość wykonania obu umów. Jest faktem, że przy zastosowaniu maksymalnych terminów na wykonanie prac projektowych, zgłoszenie poprawek i ich naniesienie przez spółkę, osiągamy datę końcową wykonania umowy – 27 grudnia 2010. Zauważyć też jednak trzeba, że terminy te były terminami maksymalnymi, a pozwana spółka jest profesjonalistą. Należy zatem przyjąć, że uznawała, iż dochowanie przez nią terminów jest możliwe, choćby przez wcześniejsze oddanie projektu, co skutkowałoby możliwością wcześniejszego przystąpienia do instalacji okablowania. Kwestia ta nie wpływa jednak na ocenę prawidłowości zaskarżonego wyroku w sytuacji, gdy ustalono niewątpliwie, że zachowanie terminów w zakresie wykonania robót instalacyjnych w istniejącej kanalizacji nie było możliwe z powodu jej niedrożności. Zaś udrożnienie kanalizacji przeciągało się z powodu zimy, która utrudniała wydzierżawiającemu przeprowadzenie tych prac. Nie można też pominąć tej okoliczności, że Skarb Państwa nie zawarł na czas umowy dzierżawy. O ile brak tej umowy zapewne nie stanowiłby realnego problemu przy drożnej kanalizacji, o tyle wobec ujawnienia jej niedrożności (...). zażądała zawarcia umowy dzierżawy kanalizacji kablowej przez Skarb Państwa i wskazała, że dopiero po jej zawarciu i podpisaniu protokołu zdawczo-odbiorczego operator może przystąpić do prac instalacyjnych kabli telekomunikacyjnych i/lub instalacji wtórnej (pismo k. 227).

Słusznie zatem przyjął Sąd I instancji, że Skarb Państwa nie miał podstaw do naliczenia kary umownej z tytułu opóźnienia w wykonaniu umowy Nr (...), jak też z tytułu odstąpienia od umowy Nr (...). Odstąpienie przez Skarb Państwa od tej ostatniej umowy nie było przy tym skuteczne, gdyż nie zaistniały wymagane przesłanki. W obu przypadkach bowiem przyczyna opóźnień nie była zawiniona przez stronę pozwaną, (...) spółka (...) udowodniła w tym procesie. Tym samym niezasadne są zarzuty naruszenia art. 473 § 1 k.c. oraz art. 498 § 1 i 2 k.c.

Odnosząc się do zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 627 k.c. i art. 647 k.c. zauważyć trzeba na wstępie, że Sąd Okręgowy w ogóle nie stosował art. 627 k.c., przyjął bowiem, że obie umowy należy zakwalifikować jako umowy o roboty budowlane. Tym samym Sąd nie mógł naruszyć tego przepisu przez jego niewłaściwe zastosowanie, lecz ewentualnie przez jego niezastosowanie, gdyby istotnie umowy stanowiły umowę o dzieło. Jak wynika z art. 647 k.c., przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, inwestor zaś zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Przedmiotem umowy o roboty budowlane jest przedsięwzięcie o większych rozmiarach, zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych jak i użytkowych, z reguły powiązane z wymogiem projektowania i zinstytucjonalizowanym nadzorem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego takie elementy stanu faktycznego, jak przedmiot i rozmiar przedsięwzięcia objętego umowami, obowiązek dostarczenia dokumentacji projektowej i wykonania prac zgodnie z tą dokumentacją, wymagania dotyczące opinii i uzgodnień, obowiązek przekazania terenu budowy, przemawiają za uznaniem, iż obie umowy dotyczyły robót budowlanych. Tej kwalifikacji nie zmienia fakt, że były to roboty instalacyjne. Chybiony okazał się zatem także zarzut naruszenia art. 647 k.c.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c., zasądzając jednocześnie na rzecz pozwanego/powoda wzajemnego koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 98 k.p.c.