Sygn. akt. I A Ca 289/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Lilla Mateuszczyk [spr.]
Sędziowie:	SA Anna Cesarz SO [del.] Krystyna Golinowska
Protokolant :	stażysta Agata Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2013 r. na rozprawie

sprawy z powództwa: K. O. – spadkobiercy Z. M., który prowadził działalność gospodarczą pod nazwą: (...)w Ł.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.

o zapłatę kwot: 1.621.759,56 zł. i 958.390,04 zł.

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku łącznego Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 31 października 2012 r., sygn. akt X GC 14/08

I.  zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„ze sprawy sygn. akt X GC 14/08 i X GC 13/08/

1. oddala oba powództwa;

2. zasądza od K. O. na rzecz (...) Spółki ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. kwotę 14.434 [czternaście tysięcy czterysta trzydzieści cztery] złote tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3. nie obciąża K. O. kosztami sądowymi.”

II.  zasądza od K. O. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. kwotę 40.732 [czterdzieści tysięcy siedemset trzydzieści dwa] złote tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.

I A Ca 289/13

UZASADNIENIE

Z. M. – właściciel Przedsiębiorstwa (...) w Ł. wystąpił przeciwko (...) Spółce z o.o. w Ł. z żądaniem zapłaty kwoty 1.621.759,56 zł tytułem reszty wynagrodzenia za wykonane na rzecz strony pozwanej roboty budowlane i kwoty 79.859,67 zł. z tytułu odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia [sprawa sygn. akt X GC 14/08] oraz w kolejnej sprawie – o zapłatę kwoty 958.390,04 zł. tytułem wynagrodzenia za wykonaną konstrukcję części socjalnej i produkcyjnej, roboty wykończeniowe, baterię kondensatorów i rozdzielnię główną NN [sprawa sygn. akt X GC 13/08]. Obie sprawy, wywodzone z tej samej umowy łączącej strony, zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia zarządzeniem z dnia 15 stycznia 2008 r.

Strona pozwana, nie uznając powództwa zarzucała, że uiściła na rzecz powoda za wykonywane przez niego roboty kwotę łączną 10.964.417,10 zł., wyższą zatem niż kwota ustalonego przez strony w umowie ryczałtu – 9.150.000 zł. Na wykonywane przez powoda roboty dodatkowe nie uzyskał on, wbrew postanowieniom łączącej strony umowy, zgody strony pozwanej, zawyżał wartość robót w fakturach, a ponadto – powód nie uwzględnił w rozliczeniu ze stroną pozwaną tego, że na podstawie umów cesji zawartych przez powoda z podwykonawcami, strona pozwana uiściła bezpośrednio na ich rzecz kwotę 884.619,52 zł. zwalniając się w ten sposób w tej wysokości, z długu wobec powoda. Kwota ta oraz kary umowne naliczone przez stronę pozwaną za odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie powoda – wykonawcy, i za opóźnienie w wykonaniu prac, były przedmiotem oświadczenia o potrąceniu z należnością powoda, zawartego w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy. W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanym w sprawie w postępowaniu upominawczym strona pozwana zgłosiła procesowy zarzut potrącenia kwot zgłoszonych do potrącenia w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy.

W toku sporu, w dniu(...)r., Z. M. zmarł. Do sporu po stronie powodowej wstąpiła jego córka – K. O., będąca jego jedynym spadkobiercą.

Wyrokiem z dnia 31 października 2012 r. Sąd Okręgowy, orzekając w zakresie powództwa ze sprawy X GC 14/08, zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 417.302,16 zł. z ustawowymi odsetkami, w pozostałej zaś części powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 100 kpc. Orzekając w zakresie powództwa ze sprawy X GC 13/08 Sąd zasądził na rzecz powódki kwotę 289.330,93 zł. z ustawowymi odsetkami, jako różnicę między kwotą 706.633,09 zł., należną powodowi według wyliczenia biegłego, a kwotą zasądzoną w sprawie X GC 14/08, oddalił powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 100 kpc.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd oparł na ustaleniach opisanych w uzasadnieniu wyroku. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne.

Oceniając zebrany materiał dowodowy Sąd Okręgowy stwierdził, że strony związane były umową o roboty budowlane, na podstawie której Z. M. – wykonawca realizował na rzecz strony pozwanej – inwestora budynek galwanizerni. Wobec nie wykonania robót w umówionym terminie, tj. do dnia 30 czerwca 2006 r. oraz powołując się na nie przestrzeganie przez wykonawcę postanowień umowy, strona pozwana złożyła w dniu 31 października 2006 r. oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Zdaniem Sądu jednak, odstąpienie to nie było skuteczne, ponieważ nie zostało spełnione przez stronę pozwaną wymaganie art. 395 § 1 kc – nie został wskazany w umowie termin, w czasie którego służyłaby stronie możliwość skorzystania z prawa odstąpienia od umowy. Zapis § 8 umowy Sąd uznał zatem za nieważny w świetle art. 58 kc, wobec jego niezgodności z art. 395 § 1 kc.

Wbrew zarzutom strony pozwanej Sąd przyjął, że powód wykonywał prace dodatkowe za jej zgodą. Zlecenia na ich wykonanie zgłaszane były ustnie lub e-mailem przez K. Ś., który występował na budowie jako przedstawiciel inwestora.

Sąd ustalił, na podstawie opinii biegłego, na kwotę 8.606.677,88 zł. wartość wykonanych przez powoda robót podstawowych, przewidzianych umową i na kwotę 2.384.909,93 zł. wartość robót dodatkowych. Łączna wartość wykonanych przez powoda robót wynosiła więc 10.981.587,81 zł. Z kwoty tej strona pozwana uiściła bezpośrednio na rzecz powoda kwotę 10.076.364,15 zł., do zapłaty pozostała zatem kwota 905.223,66 zł.

Kwotę tą Sąd pomniejszył o służącą stronie pozwanej, przewidzianą w łączącej strony umowie, karę umowną za opóźnienie w realizacji robót [art. 483 § 2 kc], wyliczając ją na kwotę 201.300 zł. oraz o wyliczoną przez biegłego kwotę 77.150,24 zł., tj. koszt usunięcia wad, łącznie o kwotę 278.450,24 zł. – do tej wysokości za uzasadniony uznał Sąd zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut potrącenia [art. 498 § 2 kc]. Do zapłaty na rzecz powoda pozostała więc kwota 626.773,42 zł., oraz objęte pozwem odsetki za opóźnienie w zapłacie należności w wysokości 79.899,67 zł., czyli łącznie 706.633,09 zł. Kwota ta obejmuje roszczenia powoda wywodzone z zawartej przez strony umowy o roboty budowlane, dochodzone w obu połączonych sprawach: X GC 14/08 i X GC 13/08.

W wyroku, uwzględniając zakres roszczeń dochodzonych w sprawie X GC 14/08, Sąd zasądził na rzecz powoda kwotę 337.402,49 zł. i skapitalizowane, dochodzone pozwem odsetki w wysokości 79.899,67 zł., łącznie 417.302,16 zł. wraz z ustawowymi odsetkami, a uwzględniając zakres roszczeń dochodzonych w sprawie X GC 13/08 – kwotę 289.330,93 zł. z ustawowymi odsetkami. W pozostałej części Sąd powództwo oddalił, w tym także w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 231.775,60 zł. za baterie kondensatorów i rozdzielnię główną NN , ponieważ urządzenia te nie zostały przekazane stronie pozwanej i zamontowane, nie zostały też przekazane do dyspozycji strony pozwanej.

Sąd nie znalazł podstaw do zaliczenia na poczet wynagrodzenia należnego wykonawcy, należności zapłaconych przez stronę pozwaną bezpośrednio na rzecz podwykonawców powoda na podstawie umów cesji wierzytelności zawartych pomiędzy powodem i podwykonawcą W. B. (1) [kwota 447.094,62 zł.] i pomiędzy powodem a (...) [kwota 342.702,12 zł.], a także kwoty 100.000 zł. uiszczonej wprost, za zgodą powoda, na rzecz podwykonawcy – Przedsiębiorstwa (...) B. oraz kwoty 190.911,98 zł. zasądzonej od strony pozwanej jako inwestora wprost na rzecz podwykonawcy W. B. (1) wyrokiem z dnia 30 czerwca 2009 r. [sygn. akt X GC 88/09 Sądu Okręgowego w Łodzi i I A Ca 691/09 Sądu Apelacyjnego]. Zdaniem Sądu – inwestor nie może zwolnić się od zapłaty całego wynagrodzenia należnego wykonawcy powołując się na to, że zapłacił wynagrodzenie należne podwykonawcom, skoro na podstawie art. 647 1 § 5 kc ponosi solidarną, wraz z wykonawcą, odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom.

Od wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana złożyła apelację zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo w obu połączonych sprawach. Zarzuciła naruszenie:

- art. 647 1 § 5 kc przez błędne uznanie, że treść tego przepisu wyklucza uwzględnienie w rozliczeniach stron umowy o roboty budowlane jakichkolwiek płatności dokonywanych przez inwestora na rzecz podwykonawców, także wtedy, gdy ma to miejsce w ramach potrącenia lub przekazu,

- art. 498 § 1 i 2 kc oraz 499 kc przez ich niezastosowanie do należności prawidłowo potrąconych przez stronę pozwaną z należnościami powoda,

- art. 921 1 i 921 5 kc przez ich niezastosowanie do tych należności strony pozwanej wobec powoda, które zostały w ramach umów przekazu spłacone bezpośrednio na rzecz wierzycieli powoda.

Wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, bądź o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelację strony pozwanej uznać należało za uzasadnioną.

Wprawdzie prawidłowo Sąd Okręgowy stwierdził, że inwestor nie może zwolnić się od wypłaty całego wynagrodzenia należnego wykonawcy powołując się na to, że zapłacił wynagrodzenie należne podwykonawcom jako solidarnie, wraz z wykonawcą, odpowiedzialny wobec nich na podstawie art. 647 1 § 5 kc, jednak w świetle treści art. 376 kc nie może budzić wątpliwości to, że po spełnieniu świadczenia na rzecz podwykonawcy, inwestor, jako współdłużnik solidarny, ma własne roszczenie odszkodowawcze [regresowe] wobec współodpowiedzialnego solidarnie wykonawcy, które może być potrącone z wierzytelnością wykonawcy z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane. Ten pogląd, powszechny w doktrynie, znalazł też wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego, według którego zapłata wynagrodzenia podwykonawcom przez inwestora na podstawie art. 647 1 § 5 kc stanowi zaspokojenie cudzego długu [art. 518 § 1 pkt 1 kc], przez co inwestor [osoba, która spłaciła wierzyciela – podwykonawcę], nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty [tak SN w wyroku z dnia 17 lutego 2011 r., wydanym w sprawie sygn. IV CSK 293/11, LEX nr 1111016]. W ten sposób, poprzez spełnienie przez inwestora świadczenia [ciążącego wszak na wykonawcy z mocy umowy zawartej z podwykonawcą] na rzecz podwykonawcy, inwestor i wykonawca stali się wzajemnie wobec siebie dłużnikami i wierzycielami, co uzasadnia potrącenie przez inwestora swojej wierzytelności wobec wykonawcy z wierzytelnością wykonawcy wobec inwestora, wynikającej z zawartej z nim umowy o roboty budowlane

W objętym sporem stanie faktycznym do potrącenia tego doszło poprzez zawarcie i zrealizowanie przez strony umów: „cesji wierzytelności” z dnia 22 sierpnia 2006 r., dotyczącej kwoty 447.094,62 zł. brutto stanowiącej należność podwykonawcy robót pokrycia dachu – firmy (...), w treści której wykonawca – Z. M. oświadczał, że godzi się na zapłatę tej kwoty przez inwestora bezpośrednio na rzecz podwykonawcy oraz umowy nazwanej „porozumienie kompensacyjne – cesja wierzytelności”, z dnia 3 sierpnia 2006 r., dotyczącej kwoty 342.702,12 zł. stanowiącej należność podwykonawcy – firmy (...), w którym to dokumencie wprost zanotowano, że w ten sposób inwestor reguluje swoje zobowiązania wobec wykonawcy. Fakt zawarcia „umów cesji”, podpisanych przez Z. M. – wykonawcę, M. J. – prezesa zarządu pozwanej Spółki, uprawnioną do samodzielnego reprezentowania Spółki [k.54] oraz właścicieli firm podwykonawczych, strona pozwana udokumentowała załączając ich kserokopie do sprzeciwu od nakazu zapłaty [k. 138 i 139]. Nie jest sporna w sprawie okoliczność, że opisane wyżej „umowy cesji” zostały przez stronę pozwaną zrealizowane – kwoty te zostały przez nią na rzecz podwykonawców uiszczone. W ten sposób, poprzez realizację zawartych między stronami umów, nastąpiło rozliczenie między stronami wzajemnych wierzytelności i umorzenie ich do wysokości wierzytelności niższej, tj. kwoty 706.633,09 zł., stanowiącej wierzytelność powoda. Strona pozwana zapłaciła też kwotę 190.911,98 zł. zasądzoną od niej na rzecz W. B. na podstawie art. 647 ( 1) § 5 kc wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie sygn. akt X GC 88/09 [I A Ca 691/09 Sądu Apelacyjnego] tytułem reszty należności za wykonanie pokrycia dachu. Procesowy zarzut potrącenia kwoty przewyższającej swą wysokością kwoty uiszczone wprost na rzecz podwykonawców, strona pozwana zgłosiła w sprzeciwie od nakazu zapłaty, a w piśmie z dnia 14 stycznia 2013 r., skierowanym do powódki jako następcy prawnego Z. M., ponowiła oświadczenie o potrąceniu powyższych kwot z długami wobec wykonawcy, wynikającymi z umowy łączącej obie strony.

Jeśli więc – jak ustalił Sąd Okręgowy opierając się na opinii biegłego – strona pozwana była dłużnikiem powoda z łączącej strony umowy na kwotę 706.633,67 zł., a jednocześnie jego wierzycielem na kwotę 980.719,42 zł. [447.094,62 zł. + 342.712,82 zł. + 190.911,98 zł. = 980.719,42 zł.], to obie wierzytelności umorzyły się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej – 706.633,67 zł. Tym samym, skoro faktycznie strona pozwana uiściła na rzecz powoda kwotę wyższą niż wynikająca z umowy stron, brak było podstaw do przyjęcia, że nadal pozostaje dłużnikiem powoda – wykonawcy, uzasadniony jest zatem wniosek apelacji o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa.

O zapłatę reszty należności z zawartej przez strony w dniu 16 sierpnia 2005 r. umowy o roboty budowlane powód wytoczył dwie sprawy: X GC 13/08 i X GC 14/08, obejmujące roszczenia dotyczące różnych faktur, choć umowa stron przewidywała dla wykonawcy wynagrodzenie w formie ryczałtu, określonego na kwotę 7.500.000 zł. netto [9.150.000 zł. brutto]. Uzasadnione było zatem połączenie obu spraw do wspólnego rozpoznania w celu rozliczenia całości wykonanych przez powoda robót w stosunku do umówionego ryczałtu. W ten też sposób biegły dokonał wyliczenia na kwotę 8.606.667,88 zł. brutto wartości robót objętych umową, wykonanych przez powoda do chwili zejścia przez niego z placu budowy. Wartość wykonanych prac dodatkowych to kwota 2.384.909,93 zł., łącznie zatem należność powoda wynosiła 10.981.587,81 zł.

Dokonanego przez biegłego, po uzupełnieniach, rozliczenia wykonanych przez powoda robót, żadna ze stron nie zakwestionowała, niezasadnie więc powódka zarzuca w odpowiedzi na apelację brak odniesienia się przez stronę pozwaną do poszczególnych faktur.

Reasumując: z kwoty 10.981.587,81 zł. strona pozwana uiściła bezpośrednio na rzecz powoda kwotę 10.076.364,15 zł., do zapłaty pozostała więc kwota 905.223,66 zł., pomniejszona przez Sąd Okręgowy o kary umowne za zwłokę w wykonaniu umowy i koszt usunięcia wad – łącznie o kwotę 278.450,24 zł. i powiększona o objęte pozwem skapitalizowane odsetki w kwocie 79.899,67 zł. W wyniku Sąd Okręgowy określił kwotę do zapłaty na 706.633,09 zł. Kwota ta jest niższa, niż wierzytelność strony pozwanej wobec powoda z tytułu zgłoszonych przez nią na kwotę 980.719,42 zł roszczeń regresowych, wynikających z faktu zaspokojenia długów powoda wobec jego podwykonawców, o czym była mowa wyżej.

Zważywszy powyższe Sąd Apelacyjny, uznając apelację strony pozwanej za uzasadnioną, zmienił zaskarżony wyrok na podstawie art. 386 § 1 kpc w ten sposób, że oddalił powództwo i na podstawie art. 98 kpc zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 14.434 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w sprawach X GC 13/08 i X GC 14/08. Na podstawie art. 102 kpc, zważywszy trudną sytuację życiową i finansową powódki oraz fakt, że nie była ona zaangażowana w działalność gospodarczą ojca, a wytoczenie obu sporów nastąpiło poza jej inicjatywą, Sąd postanowił nie obciążać jej kosztami sądowymi za postępowanie przed Sądem I instancji.

Od powódki, która spór w apelacji przegrała, została zasądzona na rzecz strony pozwanej kwota 40.732 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu poniesionych przez stronę pozwaną w postępowaniu apelacyjnym [art. 98 kpc].