Sygn. akt I ACa 918/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Andrzej Struzik
Sędziowie:	SSA Anna Kowacz-Braun SSA Maria Kus-Trybek
Protokolant:	st. prot. sądowy Marta Matys

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2012 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa D. O. (1)

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 13 kwietnia 2012 r. sygn. akt I C 2492/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I kwotę 10.000 zł zastępuje kwotą 35.000 zł (słownie: trzydzieści pięć tysięcy złotych);

b)  w punkcie III kwotę 500 zł zastępuje kwotą 1.750 zł (słownie: jeden tysiąc siedemset pięćdziesiąt złotych);

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  nakazuje pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 1.250 zł (słownie: jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt złotych) tytułem opłaty od uwzględnionej części apelacji;

4.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt IACa 918/12

UZASADNIENIE

W ostatecznie sprecyzowanym żądaniu pozwu powódka domagała się zasądzenia od strony pozwanej kwoty 120.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa obejmującej zadośćuczynienie w kwocie 50.000 zł oraz odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej w wysokości 70.000zł (k. 36 akt sprawy).

Pozwany ubezpieczyciel wnosił o oddalenie powództwa zarzucając, że zmarła córka powódki M. O., będąc pod wpływem alkoholu brała udział w zakładzie polegającym na tym, że A. S. przejedzie swoim pojazdem przez „skrzyżowanie nie zatrzymując się z dużą szybkością przed nadjeżdżającym drogą główną w kierunku B. samochodem”. Córka powódki decydując się na spożywanie alkoholu i udział w zakładzie winna zdawać sobie sprawę, że takie zachowanie może zakończyć się tragicznie.

Powódce nie przysługuje odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, bowiem przeżywanie śmierci osoby bliskiej i trauma z tym związana nie dają podstaw do przyjęcia, iż nastąpiło pogorszenie warunków życiowych.

Odnośnie zadośćuczynienia pozwany ubezpieczyciel zarzucił, iż powódce nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, na podstawie art. 446 § 4 kc, bowiem śmierć córki nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008r.

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2012r zasądził od pozwanego ubezpieczyciela na rzecz powódki kwotę 10.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 23 września 2011r do dnia zapłaty (pkt I) i oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II). Tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu nakazał ściągnąć od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 500 zł, odstępując od obciążenia powódki od oddalonej części powództwa (pkt III i IV).

Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych.

W dniu 29 listopada 2002r w miejscowości S. miał miejsce wypadek komunikacyjny. Sprawcą wypadku był A. S., który został uznany winnym spowodowania wypadku, prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrowcu Świętokrzyskim z dnia 26 czerwca 2007r, sygn. IIK (...)

W następstwie wypadku pasażerowie samochodu marki O. (...) nr rej. (...) T. R., M. O. i L. P. odnieśli ciężkie wielorzędowe uszkodzenia ciała skutkujące ich śmiercią na miejscu wypadku.

W chwili wypadku A. S., T. R. i D. O. (2) byli trzeźwi. Natomiast kobiety uczestniczące w wypadku były pod znacznym wpływem alkoholu, w tym córka powódki M. O..

A. S. przed wypadkiem przejeżdżał przez skrzyżowanie z dużą szybkością z M. O. i jej siostrą K. O. oraz L. P.. W chwili wypadku zmarła córka powódki M. O. była uczennica III klasy Liceum Agrobiznesu Zespołu Szkół w B.. Uczyła się bardzo dobrze, chwalona była na wywiadówkach, otrzymywała świadectwa z tzw. czerwonym paskiem, pomagała swoim koleżankom w lekcjach. Otrzymywała stypendium ze szkoły w kwocie około 200 zł miesięcznie, które wydawała na najmłodsze rodzeństwo albo kupowała potrzebne rzeczy do domu. Planowała studiować medycynę, myślała o podjęciu studiów wyższych w O. Św., nie korzystała z korepetycji przygotowujących na studia. W przyszłości zamierzała mieszkać w domu rodzinnym i pomagać matce, z którą miała bardzo dobre stosunki. Pomagała matce w sprzątaniu domu, a w weekendy dodatkowo w kuchni i przy najmłodszych dzieciach. W dni powszednie dla całej rodziny gotowała powódka, zaś w soboty i niedziele M. O..

Córka K. O. uczyła się słabo, jej rozwój intelektualny jest na pograniczu upośledzenia umysłowego. W 2003r wyprowadziła się z domu rodzinnego i zamieszkała ze swym narzeczonym. W 2005r. wzięła ślub, mieszka w O. Św. Ma troje dzieci w wieku 6 lat, 4 lat i pół roku

W. S. uczy się słabo, po ukończeniu gimnazjum podjęła naukę w 2-letniej szkole gastronomicznej, aby uzyskać zawód kucharza.

P. S. jest uczniem V klasy szkoły podstawowej, uczy się lepiej niż jego siostry K. i W., na półrocze w roku szkolnym 2011/2012 miał średnią ocen 3,5.

Obecnie powódka zamieszkuje z dwójką najmłodszych dzieci, swoim ojcem oraz z ciotką G. G., która jest niepełnosprawna i wymaga jej opieki. Powódka utrzymuje siebie i dzieci oraz ciotkę z zasiłków, a to : zasiłku rodzinnego na dzieci w łącznej kwocie 182zł, zasiłku stałego przyznanego na jej rzecz z opieki społecznej w kwocie 153zł oraz z renty i zasiłku pielęgnacyjnego przysługującego ciotce w kwotach odpowiednio 540 zł netto i 153zł miesięcznie. W 2011r. przez 6 miesięcy otrzymywała z opieki społecznej zasiłek celowy w kwocie 300 zł miesięcznie. Ojciec powódki ma świadczenie rentowe w kwocie 470 zł netto miesięcznie.

R. S. nie płaci alimentów na swoje dzieci. Zgodnie z porozumieniem z powódką kupuje dzieciom jedynie ubrania, buty, słodycze. Miesięcznie na dwoje dzieci wydaje 100-150 zł.

Powódka nigdy nie pracowała zawodowo, ma wykształcenie podstawowe. Posiada orzeczenie o niezdolności do pracy dawnej II grupy inwalidzkiej. Z powodu chorej od dzieciństwa nogi - zapalenia kości - powódka przeszła do tej pory 3 operacje, czeka ją następna. Powódka ma niewładną lewą rękę, gdyż złamała ją przewracając się na schodach po pogrzebie córki, lecz nie chciała iść do szpitala w celu jej leczenia. Na początku 2011r. powódka przez 2 tygodnie przebywała w szpitalu z powodu stanu przedzawałowego. Na co dzień zajmuje się praniem, gotowaniem, opieką nad najmłodszymi dziećmi i ciotką, pomaga synowi w lekcjach.

Powódka znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Zadośćuczynienie i odszkodowanie planuje przeznaczyć na dzieci oraz na postawienie pomnika na grobie zmarłej córki, a także na remont domu i obejścia, gdyż w jej domu nie ma łazienki i podłóg, przewraca się płot.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, iż roszczenie powódki z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej na skutek śmierci córki M. O. jest usprawiedliwione częściowo do kwoty 20.000 zł. Natomiast roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne jest niezasadne. Śmierć córki miała miejsce w listopadzie 2002r. Przepis art. 446 § 4 kc przewidujący możliwość dochodzenia zadośćuczynienia nie obowiązywał w chwili śmierci powódki.

Za podstawę przyznania odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, Sąd Okręgowy przyjął, że doszło do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powódki na skutek śmierci M. O.. Zmarła córka była najstarszym dzieckiem powódki, rokującym największe nadzieje. Była wzorową uczennicą liceum ogólnokształcącego. Otrzymywała świadectwa z tzw. czerwonym paskiem, a także stypendium za dobre wyniki w nauce. Znając trudną finansową sytuację swej rodziny całość stypendium wydawała na rzeczy potrzebne do domu i na młodsze rodzeństwo. Na co dzień służyła matce pomocą w domu, sprzątała w dni powszednie oraz gotowała w dni wolne od zajęć w szkole i zajmowała się najmłodszym rodzeństwem. Na pomoc najstarszej córki powódka mogła liczyć także w przyszłości, bowiem M. O. zamierzała studiować w pobliskim O. Św. i nadal zamieszkiwać w domu rodzinnym.

Wprawdzie zmarła M. nie była jedynym dzieckiem powódki, bowiem powódka miała czworo dzieci, jednakże perspektywy życiowe pozostałej trójki dzieci nie były i nie są tak dobre jak zmarłej. Młodsze córki powódki uczyły się słabo. Rozwój intelektualny K. obecnie C. jest na pograniczu upośledzenia umysłowego.

Zły stan psychiczny powódki po śmierci córki M. O. spowodował rozpad jej związku z R. S., ojcem dwójki najmłodszych dzieci powódki. Sama jest zmuszona dźwigać wszystkie trudy dnia codziennego związane z opieką dwójki małoletnich dzieci i niepełnosprawną ciotką. Jest osobą poważnie chorą i w dużym stopniu niepełnosprawną. Od dzieciństwa chorująca na nogi z powodu zapalenia kości, po kilku operacjach z tego tytułu, z niewładną ręką i po przebytym stanie przedzawałowym. Sytuacja materialna powódki jest bardzo zła, ma tylko wykształcenie podstawowe, nie ma żadnego wyuczonego zawodu. Utrzymuje się z dwojgiem dzieci i ciotką z kwoty 1.028 zł. W domu nie posiada łazienki, ani podłóg. W przyszłości realnie mogła liczyć na poprawę swego losu tylko dzięki córce M.. Śmierć córki pozbawiła powódkę codziennej, świadczonej pomocy w obowiązkach domowych i realnej możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości.

Od powyższego wyroku apelację wniosła powódka, zaskarżając go w części oddalającej powództwo. Zaskarżonemu wyrokowi apelująca zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 446 § 3 kc przez przyjęcie, iż kwota 10.000 zł stanowi stosowne odszkodowanie ; art. 362 kc w związku z art. 446 § 3 kc przez uznanie, iż M. O. przyczyniła się w 50% do wypadku, w sytuacji, gdy wyłączną przyczyna wypadku drogowego było zawinione zachowanie sprawcy ; art. 448 kc w związku z art. 24 § 1 kc przez jego niezastosowanie, w sytuacji, gdy śmierć córki stanowi naruszenie dóbr osobistych powódki w postaci posiadania dziecka i życia w pełnej rodzinie. Zarzutu zaś naruszenia przepisów prawa procesowego apelująca upatrywała w naruszeniu art. 321 § 1 kpc w związku z art. 187 § 1 kpc przez uznanie, iż zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 kc w związku z art. 24 § 1 kc byłoby niedopuszczalnym wyjściem ponad żądanie w sytuacji, gdy z podstawy faktycznej pozwu bezsprzecznie wynika, iż powódka domagała się zasądzenia zadośćuczynienia za naruszenie jej dóbr osobistych.

Wskazując na powyższe powódka domagała się zmiany zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo i zasądzenia na jej rzecz od strony pozwanej dalszej kwoty 110.000 zł, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo usprawiedliwiona.

Apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie, o ile kwestionuje rozstrzygnięcie Sądu I instancji w części oddalającej roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę.

W pierwszej kolejności odnosząc się do zarzutu naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 321 § 1 kpc w związku z art. 187 § 1 kpc należy wskazać, iż zaniechanie powołania podstawy prawnej zgłoszonego żądania w pozwie nie uzasadnia oddalenia powództwa.

Zasadnie też podnosi apelująca, że podane przez nią twierdzenia pozwu uzasadniają roszczenie o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 kc w związku z art. 24 kc.

Aktualnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że prawo do życia w rodzinie i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi bowiem dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 kc i art. 24 kc (por. wyrok S.N. z dnia 15 marca 2012r, ICSK 314/11, Lex nr 1164718, uchwała S.N. z dnia 22 października 2010r, IIICZP 76/10(Biul. S.N. 2010, nr s.11i z dnia 13 lipca 2011r, IIICZP 32/11, (Biul. S.N., nr 7. s. 9).

Najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448kc w związku z art. 24 kc zadośćuczynienie pieniężne na doznana krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008r. Wejście w życie przepisu art. 446 § 4 kc doprowadziło jedynie do zmiany w sposobie realizacji roszczenia przez skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek jego stosowania (por. wyrok S.N. z dnia 11 maja 2011r, ICSK 621/10, Lex nr 848128).

W pozwie powódka powoływała się na silny związek emocjonalny z córką, podając że trauma jaką doznała w związku ze śmiercią córki była tak wielka, że przez długi okres czasu jaki upłynął od zdarzenia nie mogła dojść do pełnej dyspozycji psychicznej. Ustalenia Sądu I instancji – które Sąd Apelacyjny w całości podziela – potwierdzają silne więzi rodzinne powódki z córką M. oraz wskazują, że śmierć córki wywołała u niej ból, cierpienie. Obecna sytuacja życiowa powódki znacznie się pogorszyła się pod względem zdrowotnym i materialnym.

W okolicznościach ustalonych przez Sąd I instancji więzi rodzinne łączące powódkę ze zmarłą córką na skutek wypadku komunikacyjnego należy uznać za dobro osobiste podlegające ochronie na podstawie art. 448 kc w związku z art. 24 § 1 kc.

W ocenie Sądu Apelacyjnego żądana przez powódkę kwota 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, sprecyzowana na rozprawie w dniu 14 grudnia 2011r (k. 36 akt sprawy), stanowi odpowiednią sumę pieniężną za doznana krzywdę.

Biorąc pod uwagę ustalony przez Sąd I instancji 50% stopień przyczynienia się zmarłej córki do powstania szkody, powódce należy się tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę kwota 25.000 zł.

Uwzględniając zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego podniesionych w apelacji oraz zarzut naruszenia prawa materialnego, a to : art. 448 kc w związku z art. 24 § 1 kc Sąd Apelacyjny skorygował pkt I zaskarżonego wyroku w ten sposób, że zasądzoną w tym punkcie kwotę podwyższył do kwoty 35.000 zł. Na powołaną kwotę składa się zasądzone przez Sąd I instancji odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej w kwocie 10.000 zł oraz zadośćuczynienie pieniężne przyznane przez Sąd Apelacyjny w wysokości 25.000 zł.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 362 kc należy wskazać, iż osoba która decyduje się na brawurową jazdę z kierowcą, z naruszeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego – przejazd przez skrzyżowanie bez zatrzymywania się przed jadącym główną drogą samochodem – przyczynia się do powstania szkody w wypadku komunikacyjnym.

Przyczynienie powoduje zmniejszenie zarówno odszkodowania, jak i zadośćuczynienia. Przyjęcie przez Sąd I instancji 50% stopnia przyczynienia się do powstania szkody w okolicznościach niniejszej sprawy nie budzi żadnych wątpliwości. W chwili wypadku córka powódki miała 17 lat i powinna sobie zdawać sprawę, iż jej zachowanie było zachowaniem społecznie i prawnie nagannym. Nadto uczestnicząc w brawurowej jeździe nie miała zapiętych pasów bezpieczeństwa, co również uzasadnia przyjęcie przyczynienia do powstania szkody. Niezapięcie pasów bezpieczeństwa w równym stopniu obciąża kierującego samochodem, jak i pasażera. Wskazane powyżej okoliczności przemawiają za trafnością stanowiska Sądu I instancji co do przyjętego stopnia przyczynienia się zmarłej do szkody. Skoro zmarła córka powódki przyczyniła się do powstania szkody, to skutki przyczynienia ponoszą także najbliżsi członkowie rodziny. W świetle powyższego nie może odnieść skutku zarzut naruszenia przepisu art. 362 kc.

Nietrafny jest także zarzut naruszenia art. 446 § 3 kc Wbrew wywodom apelacji przyznana powódce kwota 20.000 zł stanowi stosowne odszkodowanie z tytułu pogorszenia jej sytuacji życiowej. W chwili wypadku zmarła córka miała 17 lat i kontynuowała naukę w liceum, mogła zatem świadczyć powódce pomoc domową w ograniczonym zakresie, w czasie wolnym od zajęć szkolnych. Stypendium za bardzo dobre wyniki w nauce nie mogło też stanowić znacznego wsparcia rodziny, jak to sugeruje skarżąca w apelacji.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2004r, IVCK 445/03, Lex nr 173555 został wydany w odmiennym stanie prawnym, tj. przed wejściem w życie przepisu art. 446 § 4 kc. Dlatego też pogląd wyrażony w tym orzeczeniu nie może stanowić podstawy podwyższenia odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, przewidzianego w art. 446 § 3 kc.

Sąd Apelacyjny aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego, iż przyznane powódce odszkodowanie z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej z art. 446 § 3 kc stanowi stosowną sumę pieniężną, z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Wniosek apelacji o podwyższenie zasądzonego odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej nie zasługuje na uwzględnienie. W zakresie podwyższenia odszkodowania z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej apelacja powódki uległa oddaleniu jako niezasadna.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok jak w sentencji, na zasadzie art. 386 § 1 kpc, a w pozostałej części apelację oddalił w oparciu o art. 385 kpc.

Konsekwencją zmiany rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w pkt I sentencji wyroku jest zmiana orzeczenia o kosztach procesu zawartego w pkt III wyroku. Wobec częściowego uwzględnienia apelacji o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 kpc w związku z art. 391§ 1 kpc.