Sygn. akt I ACa 1446/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Romana Górecka

Sędzia SA Ewa Kaniok (spr.)

Sędzia SA Przemysław Kurzawa

Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Baranowska

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...)

przeciwko E. B.

o wydanie i zobowiązanie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 22 maja 2013 r.

sygn. akt XXIV C 285/11

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej (...) na rzecz E. B. kwotę 3.150 (trzy tysiące sto pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

I ACa 1446/13

UZASADNIENIE

Spółdzielnia Budowlano – Mieszkaniowa(...) w W., wniosła: 1) o nakazanie E. B. opróżnienia i wydania lokalu nr (...) położonego w budynku przy ulicy (...) w W. oraz 2) o zobowiązanie E. B. do złożenia oświadczenia woli o treści: „E. B. zrzeka się na rzecz Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej(...) w W. służącego jej ograniczonego prawa rzeczowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) położonego w W., przy ulicy(...)

E. B. wniosła o oddalenie powództwa, podniosła zarzut przedawnienia roszczenia, argumentując, iż rzekomy obowiązek zrzeczenia się spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu powstał 19.04.1999 r., natomiast żądanie złożenia oświadczenia woli o treści ostatecznie wskazanej zostało złożone pozwanej dopiero na rozprawie 7.02.2011r.

Wyrokiem z dnia 22.03.2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

-

w punkcie 1. oddalił powództwo;

-

w punkcie 2. zasądził od Spółdzielni Budowlano – Mieszkaniowej(...) w W. na rzecz E. B. kwotę 6.040 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy wskazał:

W dniu 1.12.1997 r. pomiędzy Spółdzielnią Budowlano – Mieszkaniową (...) w W. a E. B. – członkiem tejże Spółdzielni, została zawarta umowa finansowania kosztów budowy i warunków uzyskania przydziału spółdzielczego lokalu mieszkalnego. Na mocy tej umowy Spółdzielnia zobowiązała się do realizacji inwestycji mieszkaniowej przy ulicy (...), której źródłem finansowania miały być środki własne E. B.. Lokal mieszkalny o pow. 104 m ( 2) miał zostać pozwanej przydzielony na zasadzie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, po spełnieniu warunków określonych w umowie. W § 2 ust. 1 umowy, pozwana zobowiązała się do sfinansowania pełnych kosztów inwestycyjnych poniesionych na budowę mieszkania, a ponadto w § 2 ust. 3 umowy - do przekazania do dyspozycji Spółdzielni objętego 14.08.1997 r. lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) bez obciążenia hipotecznego. Wypłata równowartości własnościowego prawa do lokalu, który miał zostać przekazany Spółdzielni, przewidziana została na warunkach określonych w statucie (...) (...)

Po zrealizowaniu inwestycji i przekazaniu do dyspozycji pozwanej lokalu w budynku przy ulicy (...) – co miało miejsce 19.04.1999 r. - pozwana odmówiła wywiązania się z treści § 2 ust. 3 umowy i nie przekazała lokalu nr (...) przy ulicy (...). Zdaniem pozwanej, nałożony umową obowiązek przekazania Spółdzielni dotychczas zajmowanego lokalu, za zapłatą jedynie obliczonej zgodnie ze statutem równowartości własnościowego prawa do tego lokalu, która to równowartość w istotny sposób odbiegałaby – na niekorzyść pozwanej – od wartości rynkowej tego prawa, jest niezgodny z prawem i prowadzi do jej pokrzywdzenia.

Na podstawie opinii biegłego L. F. oraz częściowo opinii biegłego W. B., Sąd Okręgowy ustalił, że rynkowa wartość spółdzielczego prawa do lokalu nr (...) przy ul. (...) w W. wg stanu i cen na dzień 19.04.1999 r. wynosiła 95.000 zł, zaś wg stanu na 19.04.1999 r. i cen aktualnych wartość ta kształtuje się na poziomie 216.000 zł.

Ostatecznie powodowa Spółdzielnia skłonna była do wypłacenia pozwanej z tytułu równowartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. kwoty 128.688,92 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 353(1) k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego.

Sąd zaznaczył, że przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy związany był prawomocnym rozstrzygnięciem zawartym w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 5.10.2004 r., uzupełnionym wyrokiem z dnia 11.10.2005 r., w sprawie III C 1475/03, apelacje od których oddalone zostały wyrokami Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6.07.2006 r., sygn. akt VI A Ca 93/06 i VI A Ca 94/06. Związanie wynika z zasady prawomocności materialnej zawartej w art. 365 § 1 k.p.c. Sąd swierdził, że Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie mógł zatem dokonać odmiennej oceny prawnej, aniżeli w przedmiotowych prejudykatach, a więc, że zawarta przez strony umowa z 1.12.1997 r. jest ważna i mieściła się w zakresie swobody umów (art. 353(1) k.c.).

Sąd I instancji nie podzielił argumentu pozwanej, jakoby z zawartej umowy nie wynikał obowiązek zrzeczenia się spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. wskazując, iż trudno było inaczej traktować sformułowanie o „przekazaniu do dyspozycji Spółdzielni” przedmiotowego lokalu mieszkalnego. W jakim celu, pozwana miałaby przekazywać lokal mieszkalny do dyspozycji Spółdzielni, jeśli jednocześnie nadal miałaby zachować spółdzielcze własnościowe prawo do tego lokalu?

Za niezasadny został uznany zarzut przedawnienia roszczenia.

Sąd Okregowy stwierdził, iż zarzut ten mógłby zostać uznany za skutecznie podniesiony jedynie przy uznaniu że żądanie złożenia oświadczenia woli o zrzeczeniu się przez pozwaną spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego zgłoszone zostało przez powodową Spółdzielnię dopiero pismem z 7.02.2011 r., jednakże zdaniem Sądu Okręgowego zasadniczo błędne było dopatrywanie się pozwanej, że pismo powódki z 7.02.2011 r. było w rzeczywistości cofnięciem powództwa w zakresie żądania złożenia oświadczenia woli i wysunięciem nowego żądania w tym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego, treść pisma procesowego z 7.02.2011 r. należało potraktować jako uściślenie żądania pierwotnie sformułowanego w punkcie 2 pozwu, które było wysoce nieprecyzyjne.

Skoro zatem pozew wniesiony został w dniu 13.01.2009 r., zaś zakładany obowiązek zrzeczenia się przez pozwaną spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu powstał w dniu 19.04.1999 r., to nie upłynął jeszcze ogólny, 10 – letni termin przedawnienia roszczenia, o którym mowa w art. 118 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego trafny okazał się zarzut naruszenia przez powódkę - przy dochodzeniu roszczenia objętego przedmiotowym pozwem - zasad współżycia społecznego.

Sąd wskazał, że konstrukcja tzw. „spółdzielczej zamiany mieszkania” znajdowała w przeszłości oparcie prawne przede wszystkim w treści nieobowiązującego już art. 206 ustawy prawo spółdzielcze. Sąd Najwyższy w wyroku z 22.03.2002 r. (I CKN 1184/99, Lex nr 54381) zaakcentował, że „w przepisie tym wyrażono zasadę, której istota sprowadzała się do tego, aby w chwili, gdy członek spółdzielni mógł objąć spółdzielczy lokal mieszkalny, nie korzystał on osobiście lub przez inną osobę z dwóch lokali. Stanowisko zaś, że członek spółdzielni mógłby sprzedać (na tzw. „wolnym rynku”) dotychczasowy lokal bezpośrednio przed otrzymaniem nowego mieszkania w spółdzielni, nie uwzględniałoby (…) sytuacji panującej na odcinku mieszkaniowym (…) Zauważano przy tym, że odmienne stanowisko pozostawałoby także w sprzeczności z generalną linią polityki mieszkaniowej Państwa zmierzającej między innymi do ograniczania wolnorynkowego obrotu mieszkaniami”. Jak dalej wskazał Sąd Najwyższy, następnie realia gospodarcze uległy zmianie i z dniem 26.09.1994 r. przepis art. 206 prawa spółdzielczego został skreślony. W nowych realiach sytuacja „panująca na odcinku mieszkaniowym” uległa zasadniczej zmianie – spółdzielnia mieszkaniowa już nie korzysta z pomocy funduszy państwowych, zaś prowadzona przez spółdzielnię budowa jest w istocie budową własną zrzeszonych członków, taką samą, jaką mógłby prowadzić każdy członek oddzielnie – „podobnie jak inwestorzy indywidualni, członkowie ponoszą wszelkie koszty budowy domu”.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko pozwanej, iż nie byłoby co do zasady słuszne, aby warunkiem uzyskania przez nią prawa do nowo wybudowanego przez powodową Spółdzielnię mieszkania, za które to mieszkanie pozwana uiściła pełny wkład budowlany, czyli pełne koszty budowy, było ponadto zrzeczenie się przez pozwaną jej prawa do „starego” mieszkania w powodowej Spółdzielni, co prawda za zwrotem policzonej według reguł statutowych równowartości własnościowego prawa do lokalu, jednakże przy takim sposobie obliczania, w którym równowartość ta byłaby znacząco niższa (i to nawet biorąc pod uwagę dalsze ugodowe propozycje strony powodowej) od wartości rynkowej tego prawa. Obecnie powodowa Spółdzielnia sprzedaje pozyskane w taki sposób, jak próbuje to uczynić w przypadku E. B., mieszkania w drodze wolnorynkowych przetargów. W takiej sytuacji, w przypadku uwzględnienia powództwa, po stronie Spółdzielni pojawiłby się niczym nieuzasadniony dochód w postaci różnicy pomiędzy kwotą, jaką Spółdzielnia wypłaciłaby pozwanej tytułem równowartości własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, a kwotą, po jakiej sama Spółdzielnia zbyłaby następnie tak uzyskane mieszkanie na wolnym rynku. Taka sytuacja byłaby rażąco sprzeczna z przyjętymi normami współżycia społecznego,

Zdaniem Sądu żądanie powódki pozostawało w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

W tej sytuacji, skoro pozwana nadal dysponuje tytułem prawnym do spornego lokalu, także i powództwo o jej eksmisję nie mogło zostać uwzględnione. Powódka domaga sie bowiem wydania lokalu, do którego nie posiada tytułu prawnego. Pozwana zaś nie ma obowiązku wydania tegoż lokalu skoro służy jej spółdzielcze własnościowe prawo do spornego lokalu.

Mając na względzie powyższe, Sąd powództwo oddalił, orzekając jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w części oddalającej powództwo (pkt 1) oraz w części zasądzającej od powódki na rzecz pozwanej koszty procesu (pkt 2).

Apelująca zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności:

- art. 5 k.c. poprzez błędne zastosowanie tego przepisu, w sytuacji gdy brak uzasadnienia w niniejszej sprawie, dla przyjęcia, iż działania powódki zmierzające do wyegzekwowania od pozwanej zobowiązań wynikających z ważnej i dopuszczalnej w ramach autonomicznej woli stron, umowy o finansowanie kosztów inwestycji, (przekazanie drugiego lokalu do dyspozycji Spółdzielni), kwalifikować można, w świetle całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy, jako nadużycie prawa podmiotowego, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, oraz zastosowanie ww. przepisu, w sytuacji gdy z utrwalonego orzecznictwa sądowego wynika zakaz powoływania się na zasady współżycia społecznego w sytuacji, gdy ewentualny beneficjent zasad wynikających z art. 5 k.c., sam choćby w niewielkim stopniu, narusza lub naruszył reguły korzystania z praw podmiotowych wskazane w art. 5 k.c.;

- naruszenie art. 353 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i niezastosowanie ww. przepisu w sytuacji gdy prawidłowe zastosowanie ww. przepisu, skutkować powinno niezastosowaniem art. 5 k.c.

Skarżąca wniosła o zmianę wyroku w całości poprzez:

- nakazanie j E. B. opróżnienia i wydania lokalu nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w W., z jednoczesną zapłatą przez (...) (...) w W. do rąk pozwanej E. B. kwoty 128.688,92 zł;

- zobowiązanie pozwanej E. B. do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „E. B. zrzeka się na rzecz Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej(...)w W. służącego jej ograniczonego prawa rzeczowego w postaci spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...) położonego w W. przy ul. (...)”;

- zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył:

apelacja nie podlega uwzględnieniu.

Wprawdzie podniesiony przez apelującą zarzut naruszenia przez sąd I instancji art. 5 k.c. jest trafny (Sąd Apelacyjny podziela stanowisko powodowej spółdzielni, że w niniejszej sprawie brak jest podstaw do zastosowania w/w przepisu), jednak wskazane uchybienie sądu I instancji nie pociąga za sobą zmiany zaskarżonego wyroku.

Zgodnie z treścią apelacji i stanowiskiem wyrażonym na rozprawie apelacyjnej, powodowa spółdzielnia domaga się, aby pozwana złożyła oświadczenie woli o zrzeczeniu się na rzecz spółdzielni spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...), położonego w W. przy ul. (...), za jednoczesną zapłatą przez spółdzielnię kwoty 128.688,92 zł., stanowiącej równowartość tego prawa, wyliczonej według reguł statutowych obowiązujących w dniu 1 grudnia 1997r. tj. w dniu zawarcia przez strony umowy o finansowaniu kosztów budowy i warunkach uzyskania przydziału lokalu mieszkalnego tymczasem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wypłata równowartości tego prawa powinna nastąpić według reguł statutowych aktualnych na datę orzekania w sprawie.

Umowa zawarta przez strony 1 grudnia 1997 r. jest ważna i nie narusza art. 353 ( 1)k.c. Zgodnie z tą umową ( par. 2 k. 3) wypłata równowartości własnościowego prawa do przekazanego przez pozwaną lokalu miała nastąpić na warunkach określonych w statucie (...) (...). Ponieważ strony w umowie nie odwołały się do treści stosownego uregulowania statutowego ani nie wskazały, iż dla wyliczenia równowartości własnościowego prawa do lokalu miarodajne będą postanowienia statutu spółdzielni według jego treści z określonej daty, należy przyjąć, iż zgodnym zamiarem stron było, aby wypłata równowartości własnościowego prawa do przekazanego lokalu, nastąpiła według zasad określonych w statucie obowiązującym w chwili dokonywania transakcji tj. w chwili wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu wskutek jego przejścia na spółdzielnię. Nie można przyjmować, iż intencją stron było dokonanie rozliczeń według zasad innych, niż obowiązujące pozostałych członków spółdzielni, naruszałoby to bowiem zasadę równego traktowania członków.

Przekazanie nowo wybudowanego lokalu przez spółdzielnię na rzecz pozwanej nastąpiło 19.04.1999r., pomimo że pozwana nie wywiązała się z obowiązku przekazania lokalu nr (...) na rzecz spółdzielni. Pozew o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli wniesiony został przez spółdzielnię 13.01.2009r. a więc w chwili, gdy obowiązywał art. 17 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych stanowiący, że w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, spółdzielnia wypłaca osobie uprawnionej wartość rynkową lokalu.

Znacznie wcześniej, bo15.01.2003r. wprowadzony został w życie art. 17 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, zgodnie z którym w wypadku wygaśnięcia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, spółdzielnia obowiązana jest uiścić uprawnionemu wartość rynkową tego prawa.

Aktualnie obowiązujący Statut powodowej spółdzielni w par. 76 zawiera powtórzenie art. 17 11 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych w brzmieniu nadanym 15.01.2003r.

Występując z pozwem o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli o zrzeczeniu się przez nią własnościowego prawa do lokalu na rzecz spółdzielni, powódka nie może domagać się innego rozliczenia wkładu budowlanego uiszczonego przez pozwaną, niż według zasad obowiązujących w statucie ( bo tak stanowi umowa stron z 1997r.).

Art. 2 ust.4. ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych stanowi, że wartością rynkową lokalu w rozumieniu ustawy jest wartość określona na podstawie przepisów działu IV rozdziału 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z późn. zm.), zaś art. 151. 1. u.g.n. wskazuje, że wartość rynkową nieruchomości stanowi najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych przy przyjęciu wskazanych w nim założeń. Statut spółdzielni nie zawiera w tej materii odmiennych uregulowań.

Okoliczność, iż pozwana pozostaje w zwłoce ze spełnieniem swego świadczenia, nie jest wystarczająca do tego by przyjąć, że rozliczenie uiszczonego przez nią wkładu budowlanego ma nastąpić według zasad obowiązujących w chwili, kiedy świadczenie powinno być spełnione, gdyż brak jest podstaw do przyjęcia, że strony w ten sposób się umówiły. Nienależyte wykonanie umowy, o ile powoduje szkodę dla drugiej strony kontraktu, pociąga za sobą powstanie roszczenia odszkodowawczego, nie prowadzi jednak samo przez się do modyfikacji stosunku podstawowego.

Spółdzielnia jest obowiązana uiścić osobie uprawnionej wartość nabytego prawa dopiero z chwilą jego zbycia w drodze przetargu ( art. 17 2 usm)

Z uwagi na powyższe, roszczenie o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli o zrzeczeniu się na rzecz powodowej spółdzielni własnościowego prawa do lokalu za jednoczesną zapłatą przez spółdzielnię kwoty nie stanowiącej rynkowej wartości tego prawa, nie zasługuje na uwzględnienie, co pociąga za sobą oddalenie apelacji w oparciu o art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu znajduje oparcie w treści art. 98 par. 1 i 3 k.p.c.