Ustawą z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji zmieniono art. 49. Zwróciła nato uwagę Iga w innym wątku. Ustawa ma wejść w życie w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Dla mnie zmiany w art. 49 ustawy to jest DRAMAT!!! Będziemy mieć przerąbane! Jeśli prezydent to podpisze, to trzeba zacząć już pracować nad pytaniem prawnym do TK.
Zmiany w art. 49:
a) ust. 1 otrzymuje brzmienie:
„1. W sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 15% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednakże w przypadku wyegzekwowania świadczenia wskutek skierowania egzekucji do wierzytelności z rachunku bankowego, wynagrodzenia za pracę, świadczenia
z ubezpieczenia społecznego jak również wypłacanych na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zasiłku dla bezrobotnych, dodatku aktywizacyjnego, stypendium oraz dodatku szkoleniowego, komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 8% wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/20 i nie wyższej niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.”,
b) po ust. 1 dodaje się ust. 1a w brzmieniu:
„1a. W sprawach wymienionych w ust. 1 komornik ściąga opłatę od dłużnika proporcjonalnie do wysokości wyegzekwowanego świadczenia.”,
c) dodaje się ust. 7–10 w brzmieniu:
„7. Dłużnik może złożyć wniosek o obniżenie wysokości opłat, o których mowa w ust. 1 i 2. W przypadku, o którym mowa w ust. 4, wniosek może złożyć wierzyciel.
8. Wniosek, o którym mowa w ust. 7, wnosi się w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o ściągnięciu opłaty albo od dnia doręczenia postanowienia, o którym mowa odpowiednio wust. 3 albo ust. 4.
9. Do wniosku, o którym mowa w ust. 7,8. Wniosek, o którym mowa w ust. 7, wnosi się w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o ściągnięciu opłaty albo od dnia doręczenia postanowienia, o którym mowa odpowiednio w stosuje się odpowiednio przepisy art.
767 – 767[4] Kodeksu postępowania cywilnego.
10. Po rozpoznaniu wniosku, o którym mowa w ust. 7, sąd może, uwzględniając w szczególności nakład pracy komornika lub sytuację majątkową wnioskodawcy oraz wysokość jego dochodów, obniżyć wysokość opłat, o których mowa w ust. 1 i 2.”;
Z uzasadnienia projektu ustawy:
"Zmiana w art. 49 ust. 1 wynika z konieczności racjonalnego i usprawiedliwionego
względami społecznymi zrównania zasad finansowania egzekucji, których sposoby nie
wymagają znacznego nakładu pracy komornika, a których skutki finansowe są dotkliwe dla
dłużników utrzymujących się ze stałych, zazwyczaj niewysokich świadczeń. Zgodnie
z nowym brzmieniem powyższego przepisu, katalog wierzytelności, przy egzekucji z których
obowiązuje obniżona opłata stosunkowa – w wysokości 8 % wyegzekwowanego świadczenia
– został uzupełniony o nowe kategorie wierzytelności, a mianowicie o świadczenie
z ubezpieczenia społecznego, zasiłek dla bezrobotnych, dodatek aktywizacyjny, stypendium
oraz dodatek szkoleniowy, wypłacane na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia
i instytucjach rynku pracy. Wierzytelności te są podobne konstrukcyjnie do wymienionych
już w tym przepisie wierzytelności z wynagrodzenia za pracę. Brak jest również istotnych
różnic w zakresie nakładu pracy komornika, niezbędnego dla wyegzekwowania roszczeń przy
zastosowaniu wymienionych sposobów egzekucji. Proponowana zmiana przepisu art. 49
ust. 1 ustawy ma przede wszystkim na celu zmniejszenie finansowej dolegliwości egzekucji
prowadzonych w stosunku do osób częstokroć wymagających pomocy państwa. Zmiana
dotycząca świadczenia z pomocy społecznej wprowadzona została na skutek uwzględnienia
postulatu Rzecznika Praw Obywatelskich, zgłoszonego w wystąpieniu z dnia 23 maja 2008 r.
Została ona uzupełniona o świadczenia z tytułu zasiłku dla bezrobotnych, dodatku
aktywizacyjnego, stypendium i dodatku szkoleniowego, wypłacanych na podstawie
przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Za przyjęciem tego
rozwiązania przemawiały ważkie względy społeczne, sprowadzające się do miarkowania
dolegliwości egzekucji wobec podmiotów zasługujących na ochronę państwa, z uwagi na ich
sytuację życiową. Równie ważne było harmonizowanie tego przepisu z przepisem art. 833
§ 11 K.p.c., dotyczącym ograniczenia egzekucji, który dopuszcza (z ograniczeniami
wynikającymi z art. 87¹ K.p.) możliwość prowadzenia egzekucji z tej kategorii wierzytelności
(choćby celem wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych).
Kolejną zmianą przewidzianą w art. 49 jest przywrócenie możliwości miarkowania
wysokości opłat komorniczych przez sąd. Możliwość taka istniała przed wejściem w życie
przywołanej powyżej ustawy z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji oraz niektórych innych ustaw. Na potrzebę wprowadzenia takiej
możliwości wskazał Minister Zdrowia w uwagach do niniejszego projektu, przedstawionych
przed posiedzeniem Stałego Komitetu Rady Ministrów.
W opinii Ministra Zdrowia, instytucja taka miałaby szczególne znaczenie dla
publicznych zakładów opieki zdrowotnej, w odniesieniu do których nakład pracy
komorników związany z prowadzeniem postępowania egzekucyjnego jest z reguły niewielki.
Proponuje się dodanie w art. 49 nowych ustępów 7 – 10, przyznających dłużnikowi
(a w przypadku określonym w art. 49 ust. 4 – także wierzycielowi) możliwość złożenia
wniosku o obniżenie opłaty stosunkowej, w terminie 7 dni od dnia dowiedzenia się przez
uprawnionego o ściągnięciu opłaty, względnie od dnia doręczenia postanowienia
zawierającego wezwanie do uiszczenia opłaty. Do wniosku takiego stosowane być mają
odpowiednio przepisy o skardze na czynności komornika.
Określone zostały także kryteria, które sąd powinien wziąć pod uwagę – ustalając
kwotę, o jaką powinna zostać obniżona opłata"
Zwracam uwagę na opinię prawną Biura Analiz Sejmowych w sprawie zgodności zmian w art. 1 pkt 8 -` art. 27a ust. 4 oraz pkt 10 - art. 49 zawartych w sprawozdaniu podkomisji nadzwyczajnej o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o komornikach sądowych egzekucji (druk nr 1810) z Konstytucją RP (z dnia 11 września 2009r.)
"I. Tezy opinii
(...)
2. Propozycja zmiany art. 49 w proponowanym kształcie może budzić wątpliwości co do zgodności z Konstytucją.
(...)
III. Uwagi do zmiany art. 49
1. Jak zostało to podniesione w opinii BAS z dnia 18 maja 2009r. BAS-WAL- 628/09, zmiana treści art. 49 ustawy wymaga szczególnej uwagi. Zawiera ona w sobie dwa osobne zagadnienia. Po pierwsze poszerzeniu ma ulec katalog wierzytelności, przy egzekucji z których obowiązuje obniżona opłata stosunkowa (...)
Druga propozycja projektu odnośnie zmiany art. 49 to dodanie do dotychczasowej treści artykułu ustępów 7 – 10 normujących instytucję obniżenia przez sąd należnej opłaty stosunkowej na wniosek dłużnika (oraz wierzyciela w zakresie wskazanym w art. 49 ust. 4). (...)
Uzasadnienie projektu jest w tym zakresie lakoniczne, w zasadzie powołuje się tylko na argument przedstawiony przez Ministra Zdrowia o szczególnym znaczeniu takiej zmiany dla zakładów opieki zdrowotnej. Badając dopuszczalność kompetencji sądu do wyjątkowego zmniejszania wysokości opłaty trudno się zatem odnieść do potrzeby i celowości wprowadzenia proponowanej regulacji bowiem nie zostały one w sposób wyczerpujący wykazane. Istnieje jednakże historyczny kontekst funkcjonowania podobnej instytucji w ustawie i powinien on zostać uwzględniony przy analizie aktualnie zgłoszonej propozycji.
2. W ślad za opinią BAS z dnia 18 maja 2009r. należy zatem przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 49 ustawy obowiązującą do nowelizacji z dnia 24 maja 2007r. (Dz. U. nr 236, poz. 2356), przepis ten przewidywał w ust. 2 możliwość zmniejszenia opłaty egzekucyjnej przez sąd w wypadkach szczególnie uzasadnionych. Dokonywaną obecnie zmianę można zatem określić jako powrót do koncepcji obowiązującej poprzednio. Należy w związku z tym przypomnieć historię dotychczasowej regulacji oraz przywołać oceny jej funkcjonowania.
Instytucja sądowego miarkowania opłaty pojawiła się w ustawie wskutek nowelizacji dokonanej dnia 24 września 2004r., w trakcie IV kadencji Sejmu. Nowelizacja ta sfinalizowała prace legislacyjne nad projektami z druków sejmowych nr 1823 i 2309, przy czym regulacji będącej przedmiotem tej części opinii nie przewidywano w żadnym z nich. Inicjatywa uzupełnienia treści art. 49 o ust. 2 pojawiła się natomiast w ramach poprawek Senatu (druk sejmowy nr 3167) i była przedmiotem dyskusji przeprowadzonej na posiedzeniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka w dniu 22 września 2004 r. Pomimo, że w dyskusji podnoszony był argument niezgodności z Konstytucją proponowanego rozwiązania (wystąpienia posłów: K Grabickiej, St. Rydzonia, K. Piekarskiej) i przedstawiono negatywne stanowisko Rządu (wystąpienie sekretarza stanu w MS Andrzeja Grzelaka), zmiana została zarekomendowana do przyjęcia przez Sejm (sprawozdanie komisji zawarte w druku 3218).
Po uchwaleniu ustawy nowelizującej rozwiązanie polegające na przyznaniu sądowi kompetencji do zmniejszania opłaty egzekucyjnej w szczególnie uzasadnionych przypadkach było w literaturze przedmiotu oceniane bardzo krytycznie, w tym także w zakresie zgodności z Konstytucją. Przywoływano w szczególności argumenty o daninowym charakterze opłaty egzekucyjnej, która, zgodnie z art. 84 i 217 Konstytucji, może być nakładana i określana jedynie w drodze ustawy. Przepisowi zarzucano także posługiwanie się pojęciami niedookreślonymi oraz brak kryteriów zmniejszenia opłaty i brak odpowiedniej procedury.
Zbliżone zarzuty były przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego badającego przepis art. 49 w sprawie P 18/05, wskutek wniesionego pytania prawnego. W wyroku z dnia 8 maja 2006r. (OTK-A 2006/5/53, LEX 189627) TK stwierdził jednak, że przepis art. 49 ust. 2 jest zgodny z art. 2 Konstytucji i ustosunkował się do zgłaszanych zarzutów w sposób, który będzie przedstawiony poniżej.
Mimo dokonanej przez TK pozytywnej oceny konstytucyjności art. 49 ust. 2, propozycja nowelizacji ustawy zawarta w druku sejmowym nr 1287, zgłoszona w trakcie V kadencji Sejmu, objęła wskazany przepis zmierzając do jego uchylenia. W uzasadnieniu do tego projektu podkreślano, że intencją ustawodawcy wprowadzającego kontrowersyjne rozwiązanie było zmniejszenie obciążenia kosztami egzekucyjnymi dłużników realizujących ważne zadania publiczne a w szczególności zakładów opieki zdrowotnej oraz dostosowanie wysokości opłat egzekucyjnych do nakładu pracy komornika. Uzasadnienie projektu z druku 1287 powtarzało niektóre argumenty, które były uprzednio zgłaszane w dyskusji nad konstytucyjnością art. 49 ust. 2. Podkreślano również, że ustawa nie uregulowała kwestii dotyczących legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o obniżenie opłaty egzekucyjnej oraz trybu i terminu jego złożenia. Potrzebę uchylenia art. 49 ust. 2 przedstawiono jako element szerszej zmiany polegającej na nadaniu nowej treści całemu art. 49. Nadanie nowego brzmienia art. 49 ustawy, uzależniającego wysokość opłaty egzekucyjnej od nakładu pracy komornika w postaci odpowiednich progów (1/10 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, 5%, 10% i 15%) miało eliminować, według cytowanego uzasadnienia, potrzebę sądowej ingerencji w wysokość opłat egzekucyjnych.
Efektem prac legislacyjnych nad rządowym projektem zmiany ustawy z druku 1287 było uchwalenie dnia 24 maja 2007r. (Dz. U. nr 236, poz. 2356) nowelizacji, która nadała nowe brzmienie art. 49 eliminując z niego kontrowersyjną instytucję.
Zgłoszony obecnie rządowy projekt zmiany ustawy zawarty w druku 1810 powraca znów do koncepcji sądowego miarkowania opłaty, co, jak należy przyjąć przy tożsamości rządowego projektodawcy, świadczyć powinno o modyfikacji dotychczas prezentowanych poglądów odnośnie potrzeby funkcjonowania kwestionowanych dotychczas przepisów.
Z uwagi na podobieństwo projektowanej regulacji do instytucji obowiazującej uprzednio zbadanie konstytucyjnej dopuszczalności powrotu musi uwzględniać orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie P 18/05 oraz kontekst normatywny obecnie dokonywanej zmiany. Innymi słowy należy odpowiedzieć na pytanie, czy stwierdzenia i oceny zawarte w wyroku TK odnośnie do konstytucyjności rozwiązania polegającego na dopuszczeniu możliwości sądowego miarkowania opłat egzekucyjnych, pozostają aktualne również przy ocenie przedłożonego rozwiązania, zważywszy pozostałe zmiany treści art. 49. W tym celu należy przede wszystkim przedstawić poglądy Trybunału zawarte w uzasadnieniu powołanego orzeczenia.
3. W wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 maja 2006r w sprawie P 18/05 Trybunał stwierdził więc, że art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach nie narusza standardu rzetelnej legislacji i nie może być uznany per se za nieproporcjonalny lub nieracjonalny środek polityki legislacyjnej państwa.
Rozpatrując zarzut niezgodności z art. 84 i art. 217 Konstytucji stwierdził, że: mechanizm pozwalający sądowi na miarkowanie świadczenia dłużnika nie jest mechanizmem nadzwyczajnym w polskim systemie prawnym (… Mechanizm ten nie jest również obcy prawu daninowemu. Ordynacja podatkowa (… oraz ustawodawstwo socjalne (… zna przypadki, w których organy administracji umarzają "ze względu na ważny interes podatnika" lub w "uzasadnionych przypadkach" należności o charakterze publicznoprawnym. Posługiwanie się przez ustawodawcę zwrotami niedookreślonymi, nawet blankietowymi, może być konieczne dla skutecznego stosowania prawa daninowego. Z reguły nie jest możliwe aprioryczne ustalenie beneficjentów i sytuacji, w których korzystać oni będą z umorzeń i ulg w daninach i opłatach publicznych. Trzeba zresztą zwrócić uwagę, że art. 217 Konstytucji wyraźnie dopuszcza nawet całkowite umarzanie danin i opłat publicznych. Wymóg, aby ustawa wprost określała zasady umorzeń lub zwolnień z opłat publicznych, byłby oderwany od rzeczywistości i niemożliwy do realizacji w praktyce. Jego spełnienie prowadziłoby do unicestwienia szeregu istotnych dla praktyki instytucji prawa podatkowego i socjalnego.
W dalszej części rozważań TK podkreślił, że art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach nie pozwala sądowi na zwolnienie dłużnika z obowiązku uiszczenia opłaty określonej w ust. 1, lecz pozwala tylko na wyjątkowe zmniejszenie tej opłaty.
Przywołać też należy stwierdzenie Trybunału, że status ustrojowy podmiotu stosującego klauzule generalne lub zwroty niedookreślone ma kluczowe znaczenie dla oceny konstytucyjności przepisu, który ten podmiot upoważnia do ingerencji w prawa obywatelskie. Należy przyjąć, że jeśli w ogóle klauzule generalne i zwroty niedookreślone mają być dozwolonym instrumentem polityki legislacyjnej - a co do tego nie ma sporu - to przede wszystkim właśnie niezawisłe sądy powinny być powoływane do ustalania in casu desygnatów klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych. Jest to swoista rękojmia sprawiedliwości proceduralnej i rządów prawa, do których art. 2 Konstytucji niewątpliwie nawiązuje.
Odnosząc się do zarzutu braku procedury sądowej pozwalającej na stosowanie art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach, Trybunał również nie uznał jego słuszności, uznając, że właściwą drogą do uruchomienia aktywności sądu będzie skarga dłużnika na czynności komornika (art. 767 k.p.c.), wychodząc z założenia, że art. 767 k.p.c. określa ogólny tryb ochrony interesów stron postępowania egzekucyjnego przed działaniami lub zaniechaniami komornika.
Brzmienie art. 767 § 1 zdania pierwszego k.p.c. nie daje podstaw do ograniczenia zakresu przedmiotu skargi. Co więcej, skargę może złożyć nie tylko dłużnik, który uważa, że jego przypadek jest "szczególnie uzasadniony" w rozumieniu art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach, ale także mogą to zrobić inne strony postępowania, a nawet "inna osoba, której prawa zostały przez czynności lub zaniechania komornika naruszone bądź zagrożone" (art. 767 § 2 k.p.c.). Nie można przecież wykluczyć, że osoby trzecie będą miały interes prawny żądać zmniejszenia opłaty stosunkowej dłużnika w wypadku, gdy jej pobranie bezpośrednio naruszy ich uzasadniony interes (np. w wypadku, gdy ściągnięcie pełnej opłaty doprowadzi do naruszenia istoty prawa własności dłużnika, podważenia jego egzystencji).
Podsumowując swoje rozważania nad art. 49 ust. 2 Trybunał zaznaczył jednak, że stosując ten przepis należy respektować zasadę równości dłużników, tzn. nie faworyzować żadnej grupy dłużników (np. szpitali publicznych) tylko ze względu na jej cechy podmiotowe. Praktyka stosowania art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach musi również uwzględniać konstytucyjne standardy prawa do sądu a nieuzasadnione i zbyt ochocze sięganie po ten nadzwyczajny instrument może przyczyniać się do osłabienia skuteczności i jakości egzekucji. Pośrednio może też osłabić konkurencyjność gospodarki i wpłynąć negatywnie na rynek pracy. Z tego względu TK zastrzegł, że praktyka stosowania przepisu naruszająca zasady i wartości konstytucyjne może być przedmiotem ponownej kontroli Trybunału Konstytucyjnego.
Dla niniejszej opinii ma również znaczenie fakt, że w wyroku w sprawie P 18/05 Trybunał rozważał także zarzuty odnośnie do konstytucyjności art. 49 zdanie drugie i szóste oraz zdanie trzecie obowiązującego wówczas brzmienia przepisu stwierdzając niekonstytucyjność jedynie zdania trzeciego. Tym samym za zgodne z Konstytucją uznał przepisy przewidujące, że: 1) opłatę ustala się w wysokości odpowiedniej do poniesionych przez komornika wydatków, nakładu jego pracy oraz wartości wyegzekwowanej części świadczenia zgłoszonego do egzekucji oraz, że: 2) podstawą ustalenia wysokości opłat są egzekwowane należności według stanu na dzień wyegzekwowania lub umorzenia postępowania egzekucyjnego.
Oznaczało to, że wysokość opłaty ustalonej zgodnie z art. 49 zdanie pierwsze w postaci 15% kwoty egzekwowanego świadczenia z ustawowym ograniczeniem górnego i dolnego pułapu opłaty podlegać mogła miarkowaniu przy zastosowaniu kryteriów wymienionych w zdaniu drugim. Komornik mógł opłatę skorygować sam ale ostateczna ocena w tym względzie należała do sądu, przed którym ewentualnie toczył się spór o ostateczny wymiar opłaty.
W ten sposób w ustawie funkcjonowały dwa mechanizmy miarkowania opłaty – wynikający z art. 49 ust. 1 zdanie pierwsze, drugie i szóste oraz art. 49 ust. 2. TK dostrzegając to zjawisko uznał, że nie można uznawać ewentualnego superfluum, za naruszenie granic swobody regulacyjnej ustawodawcy, wkraczającego w granice niekonstytucyjności. Zaznaczyć także należy, że zastosowanie art. 49 ust. 2 miało, zgodnie z treścią tego przepisu, charakter wyjątkowy, ograniczony do przypadków szczególnie uzasadnionych.
4. Na podstawie zacytowanego stanowiska TK i przywołując zaprezentowaną wyżej argumentację za dopuszczalne należy uznać, co do zasady, rozwiązanie umożliwiające obniżenie (miarkowanie) wysokości opłaty przez sąd.
Nie wydaje się przy tym, aby na przeszkodzie takiej regulacji stało obecne brzmienie art. 49 ustawy, zgodnie z którym obowiązuje kilka zróżnicowanych stawek opłaty.
Na podstawie art. 49 ust. 1, w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 15 % wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednakże w przypadku wyegzekwowania świadczenia wskutek skierowania egzekucji do wierzytelności z rachunku bankowego lub wynagrodzenia za pracę komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 8 % wartości wyegzekwowanego świadczenia, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (art. 49 ust. 1)
W sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 Kodeksu postępowania cywilnego komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 5 % wartości świadczenia pozostałego do wyegzekwowania, jednak nie niższej niż 1/10 i nie wyższej niż dziesięciokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Jednakże w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela zgłoszony przed doręczeniem dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową w wysokości 1/10 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (art. 49 ust. 2).
Art. 49 w obowiązującym brzmieniu różnicuje zatem opłatę w zależności od rodzaju egzekucji oraz nakładu pracy komornika, ale należy przypomnieć, że TK nie zakwestionował w poprzednim stanie prawnym równoległego funkcjonowania dwóch mechanizmów miarkowania opłaty. Stąd nie jest rozstrzygający argument o braku potrzeby sądowej ingerencji w wysokość opłat egzekucyjnych wobec wprowadzenia zróżnicowanych stawek. Fakt funkcjonowania takiego zróżnicowania oraz jego kryteria może natomiast mieć wpływ na dobór ewentualnych przesłanek obniżania opłaty przez sąd.
Wadą projektowanego rozwiązania, która może przesądzić o jego konstytucyjności jest natomiast brak podkreślenia jego wyjątkowości, na którą w przepisie ocenianym przez TK w sprawie P 18/05 wskazywała klauzula: w wypadkach szczególnie uzasadnionych. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał odwołał się do intencji wnioskodawców ocenianej regulacji, zgodnie z którą przepis miał zapobiegać w wyjątkowych przypadkach nadużyciom prawa czyli w tym wypadku prawa do opłaty.
Jest to jednak, jak dalej czytamy w uzasadnieniu, przepis wyjątkowy, którego konieczność zastosowania przez sąd pojawia się tylko wtedy, gdy mechanizm zwykły, regulowany przez art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach, prowadziłby do wyliczenia opłaty komorniczej w wygórowanej wysokości (wypadek szczególnie uzasadniony, wymagający miarkowania).
Braku tego nie wypełniają przykładowe przesłanki obniżenia opłaty zawarte w projektowanym ust. 10, czyli: nakład pracy komornika lub sytuacja majątkowa wnioskodawcy oraz wysokość jego dochodów, jakkolwiek są one elementem ograniczającym arbitralność decyzji sądu, bowiem nie przesądzają o wyjątkowości sądowego rozstrzygnięcia.
Zawarta w cytowanym orzeczeniu P 18/05 pozytywna ocena konstytucyjności instytucji sądowego miarkowania opłaty odnosiła się zatem do instrumentu ukształtowanego jako nadzwyczajny. Warto przypomnieć, że Trybunał zastrzegł, iż instytucja miarkowania opłaty stosowana powszechnie może natomiast przyczyniać się do osłabienia skuteczności i jakości egzekucji a pośrednio może też osłabić konkurencyjność gospodarki i wpłynąć negatywnie na rynek pracy.
W ślad z tym stwierdzeniem należy uznać, że brak ograniczenia instytucji miarkowania opłaty do wypadków szczególnie uzasadnionych może spowodować jej nadużywanie prowadzące do podważenia mechanizmu ustalania wysokości opłaty określonego w art. 49, a w konsekwencji do dysfunkcjonalności systemu ustalania opłat. Dopuszczalność sądowego miarkowania powinna mieć zatem charakter wyjątkowy i uzupełniający w stosunku do uregulowanego w ustawie mechanizmu kształtowania opłaty co powinno wynikać z brzmienia odnośnego przepisu. W przeciwnym wypadku można będzie w stosunku do projektowanej instytucji sformułować zarzut naruszenia standardu rzetelnej legislacji wyprowadzanego z art. 2 Konstytucji.
Warto także, w związku z projektowanym rozwiązaniem, postulować uzupełnienie regulacji o zakres dopuszczalnego obniżenia opłaty. Jakkolwiek okoliczność ta nie była przedmiotem analizy TK, wydaje się, że zabieg taki, ograniczający arbitralność rozstrzygnięć sądowych, będzie kolejnym krokiem w kierunku podkreślania wyjątkowego charakteru instytucji.
Rozważenia wymaga również rozwiązanie zawarte w projektowanym ust. 7, które zakłada, że wniosek może złożyć również wierzyciel w sytuacji, o której mowa w ust. 4 czyli wówczas, gdy w przypadku niecelowego wszczęcia egzekucji do uiszczenia opłat zobowiązany będzie wierzyciel. Jak stwierdza komentator, z niecelowym wszczęciem egzekucji mamy do czynienia wówczas, gdy dłużnik nie dał powodu do wszczęcia przeciwko niemu egzekucji ze względu na dobrowolną realizację obowiązku świadczenia.
Kwestia potrzeby stworzenia odrębnego trybu nie została w uzasadnieniu projektu z druku 1810 omówiona. W projekcie przewiduje się tryb określony w art. 49 ust. 7–10 oraz odpowiednie zastosowanie art. 767 – 767(4) Kodeksu postępowania cywilnego do wniosku składanego na podstawie art. 49 ust. 7 ustawy. W stanie prawnym, na tle którego orzekał TK w sprawie P 18/05, właściwą drogą uzyskania obniżenia opłaty była, według oceny Trybunału, droga skargi na czynności komornika uregulowana w art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. TK podkreślał przy tym, że istniejące uregulowania k.p.c. dostatecznie gwarantują operacyjność systemu, stwierdzając między innymi, że: należy zauważyć, że skarga na czynności komornika przysługuje nie tylko w razie istnienia rzeczywistych nieprawidłowości w działaniu komornika. Artykuł 767 k.p.c. określa ogólny tryb ochrony interesów stron postępowania egzekucyjnego przed działaniami lub zaniechaniami komornika (.....)
Nie wykluczał jednakże dopuszczalności uregulowania odrębnego trybu zastrzegając przy tym, że: ocena stopnia skuteczności i klarowności istniejącego trybu z punktu widzenia jego walorów pragmatycznych nie jest objęta kognicją Trybunału Konstytucyjnego i może być przedmiotem inicjatywy parlamentu.
W ślad za tym stwierdzeniem należy uznać, że aspekty pragmatyczne, takie jak kwestie opłaty, ukształtowanie sytuacji wnioskodawcy, terminy itd. funkcjonowania odrębnego trybu powinny zostać przeanalizowane w kontekście ogólnych postulatów zapewnienia szybkości, sprawności i efektywności postępowania".
