Problem drugi: wyjawienia majątku po nowemu - a konkretnie: wyjawienia majątku z osobami prawnymi.
Zainspirowana ożywczą dyskusją na Forum , opracowałam wzorek uzasadnienia do umorzenia wyjawienia majątku ze spółką z powodu wyczerpania środków przymusu. Argumentacji powielać nie będę, bo chyba wszystko co istotne zostało już tu napisane. Do koncepcji przychyliła się wizytacja, rozesłano nawet stosowny okólnik, żeby sędziowie zastanowili się nad sprawą we wskazanym kierunku, no i było OK. Aż tu trafił się skład odmienny, który każe prowadzić to wyjawienia dalej, ba - każe stosować środki przymusu. Uzasadnia to tym, że:
a) członek zarządu jest uprawniony do reprezentacji (tu następuje przepisanie fragmentu podręcznika o teorii reprezentacji), więc podlega też środkom przymusu;
b) aresztowanie takiego członka nie jest środkiem penalnym, tylko środkiem przymusu, więc można stosować analogię;
c) podstawą do tego aresztowania jest w drodze analogii przepis o aresztowaniu dłużnika - osoby fizycznej.
Logika wnioskowania nie jest wprawdzie powalająca - ale cóż, odwoławczy to odwoławczy. Ma to do siebie, że mnie wiąże.
Mam zatem dwa wyjścia:
aresztować człeka bez przepisu,
albo go nie aresztować i - no właśnie, co dalej ze sprawą? Na razie przychodzi mi tylko do głowy odraczanie jej aż do stanu spoczynku.
Mamy takich spraw kilka u różnych sędziów z wydziału. Niejaki problem jest. Co o tym sądzicie?
A tu stosowany przez nas wzorek umorzenia:
Sygn. akt I Co ….
P O S T A N O W I E N I E
Dnia ….
Sąd Rejonowy …. w składzie:
Przewodniczący: SSR ….
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu …. w …. sprawy egzekucyjnej
wierzyciela …..
przeciwko dłużnikowi ….
o zapłatę
w przedmiocie wniosku wierzyciela o wyjawienie majątku przez dłużnika
p o s t a n a w i a :
postępowanie w sprawie umorzyć.
Uzasadnienie
Postępowanie niniejsze toczy się według przepisów obowiązujących w dniu złożenia wniosku, tj. po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie z dniem 5 lutego 2005 r. (ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2004.172.1804). Nowelą tą zmieniono m.in. przepisy k.p.c. regulujące wyjawienie majątku, w tym m.in. art. 916 k.p.c., który wskazuje środki przymusu, jakie Sąd stosuje w tym postępowaniu. Przepis ten przed nowelizacją brzmiał: „Jeżeli dłużnik bez usprawiedliwionej przyczyny nie stawił się w celu złożenia wykazu i przyrzeczenia albo stawiwszy się wykazu nie złożył lub odmówił odpowiedzi na zadane mu pytania lub złożenia przyrzeczenia, sąd na wniosek wierzyciela zastosuje w stosunku do niego środki przymusu, stosując odpowiednio przepisy o egzekucji roszczeń niepieniężnych. O skutkach tych dłużnik powinien być pouczony w wezwaniu na posiedzenie w celu złożenia wykazu i przyrzeczenia.” Przepis ten zawierał zatem odesłanie do przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych.
Obecnie przepis art. 916 k.p.c. brzmi: „Jeżeli dłużnik bez usprawiedliwionej przyczyny nie stawi się do sądu w celu złożenia wykazu lub przyrzeczenia albo stawiwszy się wykazu nie złoży lub odmówi odpowiedzi na zadane mu pytanie albo odmówi złożenia przyrzeczenia, sąd może skazać go na grzywnę lub nakazać przymusowe doprowadzenie oraz może zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca, z uwzględnieniem art. 276 § 2. O skutkach tych dłużnik powinien być pouczony w wezwaniu na posiedzenie.”. Wykreślono zatem odesłanie do przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych – przepisów tych zatem nie można stosować w sprawach o wyjawienie majątku.
Pogląd taki prezentuje także Henryk Pietrzkowski w „Zarys metodyki pracy sędziego” (wydanie 3, Wydawnictwo LexisNexis Warszawa 2007, str. 629): „Brak odesłania do przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych oznacza, że środki przymusu powinny być stosowane „z uwzględnieniem art. 276 § 2 k.p.c.”” Zatem, wedle tego autora, Sąd może wobec dłużnika wymierzyć: jednorazową grzywnę w wysokości do 1 tys. zł, doprowadzić dłużnika przez policję w trybie przepisów k.p.k., lub zastosować wobec dłużnika areszt nieprzekraczający 1-go miesiąca w trybie przepisów k.p.k. Podobny pogląd wyraża także Andrzej Marciniak w Komentarzu do K.P.C., art. 506-1088” pod red. K. Piaseckiego, wyd. 4, CH BECK, Warszawa 2006, str. 971: „grzywnę wobec dłużnika można wymierzyć do 1 tys. zł bez zamiany na areszt (art. 1053 § 1 nie stosuje się), a do przymusowego doprowadzenia lub aresztu stosuje się odpowiednio przepisy k.p.k. (przepisy art. 1056 – 1059 nie mają zastosowania)”.
Cytowani autorzy nie piszą wprost o tym, czy przepis art. 1053 § 2 k.p.c. ma zastosowanie w sprawach o wyjawienie majątku. Ograniczają się jedynie do stwierdzenia, że nie stosuje się przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych.
Odmienne stanowisko zajmuje Grażyna Wróblewska – Wcisło w „Komentarzu do K.P.C., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne” pod red. Z. Szczurka, wyd. III, CURRENDA Sopot luty 2005, str. 531: „Zasady stosowania wobec dłużnika środków przymusu określają art. 276 § 2. art. 1050 § 3, art. 1052, 1053, 1055-1059 k.p.c.” – ograniczając się jedynie do tego stwierdzenia i nie argumentując go bliżej. Także z uzasadnienia cyt. noweli k.p.c. dostępnego na stronie internetowej Sejmu [druk nr 965 z IV kadencji Sejmu] zdaje się wynikać, że intencją ustawodawcy było, aby środkom przymusu wobec dłużnika będącego osobą prawną podlegały osoby uprawnione do jej reprezentacji („Proponuje się usprawnienie postępowania o wyjawienie majątku (… poprzez zmianę systemu środków przymusu. Proponuje się, by obok środków przymusu przewidzianych w k.p.c. wobec osoby odmawiającej wykonania czynności, stosowano także areszt, jak wobec świadka odmawiającego zeznań, z tym, że sąd mógłby orzekać jednorazowo areszt do jednego miesiąca (proponowany art. 916 k.p.c.). Przewiduje się też stosowanie przymusu w zakresie doprowadzania osoby, która ma wyjawić majątek.” Z uzasadnienia tego zdaje się wynikać, że ustawodawca zamierzał dopuścić nadal stosowanie środków przymusu według przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych – z taką modyfikacją, że do aresztu miałby być stosowany odpowiednio art. 276 k.p.c.
Z brzmienia znowelizowanego przepisu art. 916 k.p.c. to jednak nie wynika. Być może jedynie w wyniku nieumiejętnego sformułowania tego przepisu – nie ma obecnie w k.p.c. wyraźnego upoważnienia do stosowania w postępowaniu wyjawieniu majątku żadnych przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych – w tym także art. 1053 § 2 k.p.c.
Można wyobrazić sobie także i taką interpretację, że skoro wyjawienie majątku polegać ma na tym, że dłużnik musi stawić się w sądzie i złożyć wykaz i przyrzeczenie, gdyż Sąd mu takie czynności nakazuje wykonać – to są to jego świadczenia niepieniężne, zatem przepisy o egzekucji świadczeń niepieniężnych należy stosować wprost – jedynie z modyfikacjami wynikającymi z art. 913 – 9201 k.p.c. (zatem przepisy te stanowiłyby lex specialis wobec art. 1041 – 1059 k.p.c.). Rozumowanie to ma jednak tę wadę, że nie uwzględnia wykreślenia istniejącego przedtem odesłania do tych przepisów (a przy założeniu racjonalnego działania ustawodawcy nie może to być obojętne), a przede wszystkim – nie wydaje się, by pod pojęciem świadczenie niepieniężne można rozumieć co innego, niż świadczenie jako przedmiot stosunku zobowiązaniowego łączącego wierzyciela i dłużnika. Wyjawienie majątku tak rozumianym świadczeniem na pewno nie jest.
Wobec powyższego należy uznać, że istnieją poważne wątpliwości co do dopuszczalności stosowania art. 1053 § 2 k.p.c. w postępowaniu o wyjawienie majątku. A wobec tego, zdaniem Sądu orzekającego, przepisu tego stosować nie wolno. Nie można bowiem w państwie prawa stosować wobec obywateli środków przymusu, gdy nie ma wyraźnego przepisu, który na to zezwala bądź to nakazuje. Stosowanie tak dolegliwych środków przymusu jak grzywna, a zwłaszcza areszt i doprowadzenie przez policję – wymaga w ocenie Sądu wyraźnych, jasnych i niewątpliwych podstaw prawnych.
Mając to wszystko na uwadze Sąd uznał, że w niniejszej sprawie środkom przymusu – stosownie do swej istoty – podlega jedynie sam dłużnik, którym jest spółka z ograniczona odpowiedzialnością – a nie członkowie zarządu tej spółki. Z natury osobowości prawnej dłużnika wynika zatem, że jedynym środkiem przymusu, który Sąd może tu zastosować wobec dłużnika – jest grzywna.
Przepis art. 916 k.p.c. pozwala Sądowi na stosowanie wobec dłużnika środków przymusu z urzędu – jednak nie nakazuje tego w każdej sytuacji („Sąd może…”.
W niniejszej sprawie dłużnikiem jest spółka z o.o. Korespondencja kierowana do spółki na adres z KRS wraca jako niepodjęta. Postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko spółce przez komornika okazało się całkowicie nieskuteczne i zostało umorzone. W tej sytuacji nałożenie na dłużnika grzywny jest w cenie Sądu niecelowe: raczej nie przyniesie efektu, a na pewno spowoduje przedłużenie postępowania, i przede wszystkim narazi Skarb Państwa na nieuzasadnione koszty (zwrot wydatków komornikowi).
Mając to wszystko na uwadze, Sąd umorzył postępowanie w sprawie, na podstawie art. 355 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c..
